Why the Church can no longer do without this Messianic Jewish Perspective

Lecture by Jeroen Bol, chairman of the Jules Isaac Foundation

This lecture was given during the conference of the Jules Isaac Foundation in the Poortkerk church in the city of Veenendaal, The Netherlands, January 16, 2025

The theme of this conference with dr. Mark S. Kizner as main speaker was ‘Messianic Jews and Jewish Christians together – Postmissionary Messianic Judaism, Yachad BeYeshua and the healing of the wounded People of God’.

In his lecture Jeroen Bol focuses on the great importance of the theological work of Mark Kinzer. He also occasionally addresses Mark Kinzer directly.

This morning we have heard much about the wounded people of God and the direction in which we can seek restoration.
It is no secret that this restoration is high on our agenda. It was one of the reasons we founded the Jules Isaac Foundation in 2015. It was in the autumn of 2006 that I for the first time became aware of the enormity of the tragedy of Jewish history in Christian Europe. The book by the Austrian Werner Keller, ‘Diaspora,’ opened my eyes to it. Keller demonstrates that intense Jewish suffering did not merely occur sporadically in European history. Reading his book I realized for the first time that for centuries Jews regularly, in many ways and in many places, have faced suffering and injustice on a large scale. It turned out to be a pattern.

Of course, I was aware of the Holocaust. But the idea that there is a relationship, albeit indirect, between the Holocaust and 1800 years of Christian anti-Judaism was new to me. I discovered that Christianity had been accompanied by anti-Jewish thinking for 1800 years. This consistent negative thinking about Jews created the fertile ground on which Nazi anti-Semitism could flourish.

We deliberately named our foundation after the eminent French Jewish historian Jules Isaac. His book Jésus et Israël has had a significant impact after World War II. Preparing the book Isaac conducted in-depth research into the roots of the extremely violent anti-Semitism by the nazi’s, which he personally encountered. How did he approach his research? In short, he meticulously compared the accounts of the Gospels with what he found in Bible commentaries and other Christian literature. He juxtaposed his knowledge of the history of the Jewish people in the early centuries of our era with the Christian version of that same Jewish history. Jules Isaac wanted to clarify to what extent the Christian theological tradition deviates from what he read in the Gospels themselves. His immense expertise and competence as a historian and his superb mastery of New Testament Greek served him well in this endeavor.

While in hiding he works meticulously. And then, in the couse of his three-year-long research, Isaac comes to some remarkable discoveries. The prevailing Christian views of the Jews often deviate significantly from what the Gospels themselves teach.
And the Christian reading of the history of the Jews doesn’t match on essential points with the factual history of the Jewish people. And perhaps the most important conclusion: where the Christian theological tradition deviates from the Gospels and the factual historical data, these deviations turn out to be consistently to the disadvantage of the Jews. Isaac then concludes that the European anti-Semitism has its deepest roots in the Christian anti-Jewish theological tradition. At the same time, he states that this Christian anti-Judaism contradicts what the Gospels themselves teach. In line with this, Isaac states that anti-Judaism and anti-Semitism are at odds with the essence of Christianity itself.

Through a careful reading of the Gospels, he demonstrates that in Jesus’days Jesus himself never rejected the Jewish people and that the Jewish people have never rejected Jesus as a people. After the war, Jules Isaac tirelessly advocated until his death in 1963, that the Roman Catholic Church should once and for all renounce its centuries-old anti-Jewish ideas. And with success. His efforts significantly contributed to the drafting of the church declaration Nostra Aetate. With Nostra Aetate, the Roman Catholic Church in 1965 said radically goodbye to its centuries-old anti-Jewish ecclesiastical tradition. For the first time in its existence, the Roman Catholic Church taught that the Jewish people are still loved by God “for the sake of the patriarchs” (Rom. 11:28). Many churches would later follow suit.

In the meantime, decades have passed. Since the beginning of this century, a new chorus of voices has emerged on the Jewish side. And with this, we arrive at the actual subject of this lecture: the crucial importance of the Messianic Jewish voice, and in particular the post-missionary Messianic Jewish voice. Earlier this week, Mark Kinzer explained in his lecture during a conference at the University of Tübingen what distinguishes post-missionary Messianic Judaism from broader Messianic Judaism. I quote briefly what he said about this: “Post-missionary Messianic Judaism (1) involves Torah observance as a covenantal responsibility; (2) discerns Jesus’s hidden sanctifying and saving presence in the midst of the Jewish people and religious tradition; and (3) represents (but does not replace) the Jewish people in relationship to the gentile Christian church (…), enabling the church to identify as an extension of, and not a replacement for, Israel’s mission within the world.”
The fact that post-missionary Messianic Jewish theologians such as Jennifer Rosner and Mark Kinzer have only fairly recently begun publishing theological works, can be attributed to the very recent history of this movement. Messianic Judaism originates from the late sixties. The postmissionary variant is even younger, it emerged in the beginning of this century.

Messianic Jews occupy a quite unique position in the Jewish-Christian dialogue. They claim to remain fully Jewish while confessing Yeshua as the Messiah. This position often provokes misunderstanding from both Jewish and Christian sides. Messianic Jewish theologians like Mark Kinzer rightly point out that the very beginnings of the early church depict a movement of Jews living according to Jewish law while confessing Jesus as the Messiah. It was a new messianic movement within Judaism, out of which the church would emerge later. Less than a century later, the early church had a predominantly non-Jewish majority. By the early second century several church fathers, the gentile theologians and church leaders of the early church, began to problematize the combination of being Jewish and confessing Jesus. That combination would no longer be desirable. A few centuries later, Jewish Christians who insisted on maintaining their Jewish identity faced severe ecclesiastical sanctions. Thus, Jesus and Judaism were early on made into opposites.

We just heard how Jules Isaac’s groundbreaking research brought forth a radically different perspective on the relationship between Jesus and Israel: one of close connection. Jesus never rejected Israel and Israel, as a people, never rejected Jesus, so concluded Jules Isaac. Mark Kinzer has in his Messianic Jewish theology researched this close bond of Jesus and Israel much further.
Mark Kinzer and I share the conviction that abandoning replacement thinking is a prerequisite for the restoration of the wounded people of God. According to Mark Kinzer the people of God consist of Israel and the Church. The wounds inflicted centuries ago originate from this replacement thinking. Like Mark Kinzer, I believe that replacement thinking still leaves its traces in much Christian biblical interpretation.
I quote from Kinzer’s groundbreaking 2005 book Postmissionary Messianic Judaism: “Despite its title, this is not mainly a book about the ekklesia – the community of those who believe in Yeshua the Messiah – and its relationship to the Jewish people. It is a book about supersessionism and the ecclesiological implications of its repudiation. Supersessionism teaches that the ecclesia replaces the Jewish people as the elect community in covenant with God, in whom the divine presence resides and through whom the divine purpose is realized in the world. According to this traditional Christian view, the church is the new and spiritual Israel, fulfilling the role formerly occupied by so-called ‘carnal’ Israel. In the decades after the Holocaust, many Christians have repudiated this teaching. However, it would appear that few have learned to read the New Testament in a non-supersessionist manner. Even fewer seem to have considered the ecclesiological implications of their new stance.” (PMJ pg. 12)

How recognizable this is. It is one thing to claim that one rejects replacement thinking. It is a lot more difficult to read the New Testament in a new way, without replacement thinking playing a role in the back of your mind.
Mark, on one crucial point your theological work differs fundamentally from that of Christian theologians who like you engage in post-supersessionist theology. I then think of your sitz im leben. By that I mean, you can only do theology as a Jew, as a Messianic Jew to be precise. As a non-Jewish Christian, I can only think about God as a non-Jew. And this truly makes a difference.

In this context I want to mention something about your personal journey with God. You were 19 years old when you came to faith in Yeshua. When I read your biographical texts, I am struck by what you recount. How you visited the synagogue shortly after coming to faith. And how you experienced Yeshua in everything in the synagogue service, even though His name was not mentioned. How extraordinary, a revelation really. And soon it was clear to you that you would live out your newfound faith in Yeshua within Judaism. From the beginning, it was evident to you that your faith in Jesus did not mean a break with your Jewish identity and Judaism. This has always remained the case. Over the years, you have delved deeply into Torah, Halacha, Jewish theology and Christian theology. In the meantime you were building, almost from scratch, a whole new postmissionairy messianic jewish theology. And you are still building. All of this has shaped who you are now: a respected Messianic Jewish theologian of world stature, theologically at home in both worlds, Christianity and Judaism. With your post-missionary theology, you deliberately and consistently operate from the unique hinge point between church and Judaism. This makes your theology incredibly exciting, fascinating and challenging. And, yes, often not an easy read. It is always a matter of rethinking, of challenging old paradigms.

Your contribution to formulating a well grounded theological response to replacement thinking, which dominated for 1800 years, can truly be called unique. And with you, the contribution of the growing group of Messianic Jewish theologians. Again, in my view, this is all connected to your sitz im leben, and that in combination with your unique qualities as a theologian and who you are as a person. In addition, for about twenty years you were part of a Christian ecumenical charismatic community. You even held a leadership role there. So you know the Christian world from the inside as well. In 1993, you became the rabbi of the Messianic synagogue Zera Avraham in Ann Arbor, a congregation of which you are a co-founder as well. During that time, you also began to play an important role as a theologian within the Union of Messianic Jewish Congregations, UMJC. I am not even mentioning everything. You played a key role in so many more important new initiatives, often as one of the pioneering initiators. I think of the Messianic Jewish Theological Institute. The most recent is the establishment of Yachad BeYeshua in 2019.

As a Messianic Jew, you are part of a community that was not allowed to exist for around 1500 years. For centuries, the voice of Messianic Judaism within the church was silenced. Your community of Messianic Jews did not exist, from roughly the year 400 to the 18th century. And now you are back among us. Welcome !
Already in the second century, leading theologians of the early church taught that a Jew who believes in Jesus must completely abandon his or her Jewish identity. In the eyes of the church a Jew who believed in Jesus became a Christian. Period. And with that ceased to be a Jew. In your book Postmissionary Messianic Judaism you demonstrated convincingly that there is no ground for this church policy in the New Testament itself. In the New Testament, we read about the mother church in Jerusalem. In Jerusalem was the heart, the nerve center of the early church. In its early years, it consisted entirely of Jews.
A century later, these Jewish disciples were no longer allowed to exist as Jews in a church with a by then non-Jewish majority. By excluding Jewish disciples of Jesus, a huge wound was inflicted on the Body of the Messiah. The Jewish part was excluded. The Body of Christ, which according to your convincing exegesis of Ephesians 2 in its essence consists of Jews and Gentiles, confessing Jesus as Jews and gentiles. You state that the exclusion of the Jewish believers is the original schism within the church, ‘das urschisma’ within the people of God. I agree.

Let’s return to what makes your theological work and that of colleagues of you like Jennifer Rosner and David Rudolph, so special and unique after many centuries of absence. It is that you deliberately and consistently practice theology from who you are: Messianic Jews. The fact that you are back refutes the many centuries of Christian boycott, it refutes the denial of your identity. Over the past thirty years, you have tirelessly given theological words to this return of Messianic Judaism and its implications. The lid is now off the pot, and people are starting to listen seriously to you and your colleagues. Beginning of this week you lectured in the University of Tübingen. In 2022 you participated in that unforgettable theological symposium at the University of Vienna and gave two lectures there.

You, and with you many other Messianic Jews and Jewish Christians explicitly say, “With us, Israel is physically back within the church. We are part of Israel, the Jewish people, and of the Body of the Messiah, the church.” “A third actor in the ongoing drama has once again entered the stage, and the ekklesia from among the nations must decide anew whether to embrace her, reject her, or pretend she does not exist,” so you write in your latest book Stones the builders rejected, pg. 80.

Your recent return on the stage of history calls for a response from the church. I am curious, Mark, to hear from you what we Christians from the nations can mean for you messianic Jews concretely. What can we do for you ? I am particularly thinking of Yachad BeYeshua; how could we Christians strengthen such an initiative? Within the church, your adherence to your Jewish identity is often still misunderstood. The path of Messianic Jews is often a lonely one. Thank you that theologians like you are willing to walk this not easy path with such perseverance. Thank you for enriching the church from within with a unique specifically Jewish perspective, even on the Gospel itself. Your book Jerusalem Crucified, Jerusalem Risen from 2018 is a fantastic example of this. Every time I read your books, I am impressed by the careful exegesis and by your extensive scholarship. There is so much to learn here!

Your way of reading the Bible and engaging in theology is by definition free from replacement thinking. This is because you read the Tanakh and the New Testament as a Jew. And for you, as a Jew, it is beyond any doubt that God’s covenant with His people Israel is eternal and unbreakable. When you reflect on texts in the New Testament, the eternal and unbreakable covenant of God with Israel is always your starting point. In your postmissionary reading of the New Testament quite a few texts appear in a new light. Resulting in a post-supersessionist interpretation of the New Testament which yields important new exegetical insights.

I would now like to zoom in for a moment into a few of your core ideas that help us understand the New Testament in a new way. Let me begin with a quote from Jennifer Rosner’s dissertation Healing the Schism. She cites you here several times:
“The mainstay of Kinzer’s Messianic Jewish theology is the connection between Israel and Jesus. From a Messianic Jewish perspective, every theological topic ‘must be considered in connection with Israel, and in connection with Yeshua, and Israel and Yeshua must always be considered in relation to one another.’ This interrelationship is the fundamental starting point of Messianic Jewish theology, which Kinzer defines as ‘disciplined reflection about God’s character, will, and works, and about God’s relationship to Israel, the nations, and all creation in the light of God’s irrevocable election of Israel.’ While Jewish theology traditionally places God’s covenant with Israel at the center, and Christian theology is traditionally built around Christology, Messianic Jewish theology holds these twin convictions together. As Kinzer explains, ‘Israel’s enduring covenantal vocation and Yeshua’s pivotal role in the divine plan are central presuppositions of Messianic Jewish theology, not the products of its reflective process. Thus, these are beliefs that provide the basic shape of Messianic Jewish theology. If these twin convictions lose their centrality and cease to function as presuppositions and criteria of truth-value, the theology is no longer Messianic-Jewish theology.’” (Rosner, pp. 238-239)

Wow, when I read this, I almost jump out of my chair with joy. Are these not exactly the kind of theological convictions that one would expect to find in the earliest beginnings of the early church, in the Jewish mother church of James in Jerusalem? This belief in Yeshua the Messiah and the enduring covenant of God with His people Israel combined—two convictions inextricably and unbreakably united. Should it not, according to God’s intention, have always remained that way in the life of the later church? My answer is a resounding yes. Thank God, since World War II, we are witnessing a growing group of brilliant post-supersessionist theologians. Particularly in the English-speaking and German-speaking world we see quite a few theologians practicing theology along these lines. While post-supersessionist theology is not yet mainstream, it is on the rise, and the quality of it is often high.

What Jennifer Rosner writes here—“Israel and Yeshua must always be considered in relation to one another”—touches on an important core concept in Kinzer’s theology. I am referring to the concept of “Jesus as one-man Israel.” In Kinzer’s book Israel’s Messiah and the People of God, I read the following:
“According to the Jewish theologian Will Herberg, the Apostolic Writings (New Testament) present Yeshua as a ‘one-man Israel, an individual who sums up in himself Israel’s corporate covenantal identity.’ (pg. 66) Yeshua can become the ‘one-man Israel’ because he was already God’s eternal Beloved in whom Israel was chosen before the foundation of the world. (Ephesians 1:4). God adopts Israel as his ‘firstborn son’ (Exodus 4:22-23) by attaching Israel to the Son whom God knew and loved before anything was made (Ephesians 1:5-6). Yeshua becomes the servant of the people who have their being through him. Israel did not know this before Yeshua’s incarnation, and has not acknowledged it since. But such non-recognition cannot nullify Israel’s ineradicable dependence on Yeshua, and Yeshua’s unwavering commitment to Israel.” (pg. 66-67)

Mark Kinzer consistently advocates throughout his theological work for an Israel-Christology that affirms an unbreakable bond between Jesus as the Messiah and the Jewish people. In Chapter 1 of the Dutch-language book Israel in het hart van de Kerk, Kinzer provides a convincing exegetical foundation for this Israel-Christology. If I understand Kinzer correctly, Jesus came primarily to fulfill all the promises God made to Israel. This is also convincingly demonstrated in his book Jerusalem Crucified, Jerusalem Risen. Many of these promises still await fulfillment. That Jesus came to fulfill these promises is also in line with what Paul writes in Chapter 15 of his Letter to the Romans: “For I say that Christ has become a servant of the circumcision on behalf of the truth of God to confirm the promises given to the fathers.” And how beautifully Paul immediately follows this with a call to the gentile believers in Rome: “Rejoice, O Gentiles, with His people.” Gentiles, rejoice with Israel about the salvation for Israel in Christ. In Paul’s perspective, there is no rupture between the ecclesia and Israel. For the apostle, salvation is both for Israel and the nations.

Striking in this context are several texts from the beginning of the Gospel of Luke, chapters 1 and 2. I will highlight one, though there is much more in these first two chapters of Luke that resonates with this.
In Luke 1, we read in Mary’s Song of Praise: “He has come to the help of Israel his servant, in remembrance of His mercy – as He has spoken to our fathers, to Abraham and his descendants for ever.“ Mercy from God for Israel forever! Notice how Mary mentions the promises to the patriarchs, just as Paul does in Romans 15:8.
Mary’s Magnificat clearly speaks of God’s salvation for His people Israel. How on earth was it possible that theologians of the still very young church as early as the first half of the second century began teaching that the Jews were no longer Israel and that the church was now the new Israel? That all these promises no longer applied to the Jewish people as a nation. They now applied to the church, the new Israel.

Finally, I want to share some thoughts on an issue I consider most urgent. We have heard how over the past sixty years, many theologians have delved into the question of how the Bible can be read in a new way, free of replacement thinking. How can we be Christians in a way that wholeheartedly affirms God’s enduring covenant with Israel, without sacrificing core concepts of our Christian confession? This new thinking has so far only very partially reached the grassroots level of churches. It has gained only little traction in the minds of the average pastor, let alone the average churchgoer. In itself this is not surprising. The shift to a different way of understanding the Bible requires much theological reflection. A suitable activity for theologians, but not feasible for the average Christian. And besides, such a shift takes time.

Nevertheless, I am concerned. I see too little progress at the grassroots level of churches. Sermons are still often preached as if the people of Israel plays no role. Kendall Soulen uses the phrase ‘Israelforgetfullness’ for this all too familiar phenomenon.
I sometimes wonder whether a few simple steps could help us further. I think of a post-supersessionist view that should be easy to grasp for non-theologians, particularly regarding the role of Jesus, Israel, and the church. A view that could help non-theologians to read the Old and New Testament anew, in a post-supersessionist way without requiring much theologiacal reflection. According to my impression this question received too little attention unto now.

The following might offer a beginning of a solution. Let me ask you this question: What did the Bible of the early church consist of in her initial period of the first century? Broadly speaking, it was what we now call the Old Testament. I think the average Bible reader is seldom aware of the fact that the apostle Paul could not yet refer to the four Gospels when he wrote his letters. They would be written decades later. There was no New Testament yet. Paul and the entire early church had to rely on the Tanakh and, of course, on the oral testimony of the apostles of the risen Christ. That was it. The Bible on which Paul based himself, and from which those first believers sought to interpret the events surrounding Jesus, the risen Messiah, that Bible was our Old Testament.
During those first three decades, there was no question of a non-Jewish majority within the early church. Thousands of Jews came to faith in Jesus as the Messiah in those days. The early church was still predominantly Jewish. Replacement thinking was non existent.

How do you think the understanding of God’s covenant with the people of Israel must have been in those days? Is it even conceivable that the covenant with Israel could have been questioned in a still strong and vibrant Jewish Messianic movement that only had the Tanakh as its Bible? For these Jewish believers in Jesus, it was unthinkable that God’s covenant with Israel would no longer be valid. Everything changed in the early second century after the destruction of the Temple, when non-Jewish believers became the majority in the early church. Experts are still exploring how and why replacement thinking could take hold within the early church within such a short timespan.

With the return of Messianic Jews in our time we are hearing again, for the first time in 1900 years, the testimony of the Gospel from within a community of Messianic Jews. This is so extraordinary that then-Cardinal Ratzinger, later Pope Benedict XVI, said about thirty years ago when he spoke to a group of Messianic Jews: “If you are what you say you are, then the coming of the Messiah is near.” In other words, this is a decisive moment in two thousand years of Christianity.
With the restoration of the Jewish part of the ecclesia, we live in a very very special time. In a vision document of The Messianic Jewish Rabbinical Council, I read: “Messianic Judaism is not merely the restoration of an original biblical template for the people of God. The rebirth of the Jewish Yeshua-community is a new heavenly intervention in the world which intimates something of God’s ultimate purpose for Israel and the nations.” (Stones, p. 194)
Mark Kinzer rightly points out that all this coincides as well with the restoration of a Jewish state in 1948 and the reunification of Jerusalem in 1967. Despite evident challenges, Israel has returned to history in various very remarkable ways. Surely, one can only see the hand of God in this.

Messianic Jewish theologians like Mark Kinzer can do something their predecessors from the first century could not and, of course, did not need to do. They can as well informed qualified theologians respond to 18 centuries of Christian replacement thinking in a theological manner. This makes these Messianic Jewish theologians so incredibly important for us Christians. Not only because of their thinking about Israel, but definitely also because of their thinking about the church. The church as an expanded Israel, grafted into the noble olive tree, included in the new covenant. Not in place of Israel, but alongside Israel. Church and Israel, together the people of God…

But, the post-supersessionist theology of Mark Kinzer and many other post-supersessionist theologians demands much from the reader. Too much for the average christian. The theological level is generally high, and understandably so. The entire Christian theological tradition needs to be rethought if we are to truly part ways with replacement thinking. And that is indeed a task for theologians.

Returning to the need for a new way of reading the Bible without replacement thinking, that is hopefully easier for the average Christian to grasp, I do a proposal. We just saw how the Gospel in the first century began without a New Testament but with what we christians call the Old Testament. Replacement thinking was not yet an issue. Earlier, we heard this quote from Mark Kinzer: “Israel’s enduring covenantal vocation and Yeshua’s pivotal role in the divine plan are central presuppositions of Messianic Jewish theology, not the products of its reflective process.” Why can Kinzer say that these are ‘central presuppositions’ and not the product of a (theological) thought process? Is it not because ‘Israel’s enduring covenantal vocation’ is itself a central presupposition in the Tanakh?

Might it not greatly help the average Christian if they were taught in their local churches to make the testimony of the Tanakh the first guiding principle in their understanding of Israel’s role in salvation history? The Tanakh, that over and over again and unequivocally speaks of an eternal unbreakable covenant of God with Israel. Eternal means eternal. This is the testimony of Paul’s Bible; it is the testimony of the Bible of Jesus Himself, of The Scriptures. The testimony of the Tanakh.

Precisely because the New Testament has for centuries been effortlessly and without any ecclesiastical contradiction been interpreted in a supersessionist manner by the church, I propose to make the Old Testament fundamentally guiding over the New Testament when it comes to our understanding of Israel. So, in determining Israel’s role and place in salvation history, the New Testament should consistently be read through the lens of the Old Testament. And not the other way around, as has numerous times been advocated.

In my view such a step does not require elaborate theological justification or clarification. One just needs to let the Old Testament text say what it says about the eternal covenant with Israel. And let the Tanakh texts then be guiding in a decisive way in the exegesis of New Testament texts dealing with Israel and Jews. Call it disciplined nonsupersessionist Bible reading. And where the New Testament appears to allow room for replacement thinking, consistently give precedence to the testimony of the Tanakh: God’s covenant with Israel will never be broken. Period!
It is obvious that such a strategy presupposes substantial attention for the Old Testament.

Wouldn’t things just fall into place more easily for the average non-theologically trained Christian this way? Might it not help them, and their pastors, to learn interpret the New Testament in a post-supersessionist way? So that they no longer easily draw supersessionist conclusions based on certain New Testament texts, as has been the case for centuries.

But for this to succeed something more is needed. For how does the average christian become aware of the necessity of engaging with these questions about Israel in the first place? What is needed to wake him up ? Yes, why is it that many theologians and church leaders have struggled with these questions about church and Israel over the past sixty years? There is only one answer to that. It has been the confrontation with the enormity of the Holocaust that forced them to reconsider the christian theological tradition on Israel.

Recognizing that things must change, that replacement thinking can no longer stand, requires an awareness of what went horribly wrong in the last century and inj the many centuries before. It demands that the anti-Jewish element in our Christian tradition no longer remains the best-kept secret in the church. Real and lasting change will not be possible without taking an honest look at our Christian guilt toward the Jews. It requires an unwavering determination that things must and can be different in Jewish-Christian relations. This will definitely need more attention from the pulpit and in theological education.

The Messianic Jewish voice has begun to resonate in our time for good reason. The God of Israel is speaking to us christians from the nations in a new way in our days. One more time that quote from Mark Kinzer: “A third actor in the ongoing drama has once again entered the stage, and the ekklesia from among the nations must decide anew whether to embrace her, reject her, or pretend she does not exist.” Let us embrace our Messianic Jewish brothers and sisters and listen attentively to them. For the sake of the health of the Body of Christ. We need one another desperately.

Waarom de kerk niet langer zonder dit messiaans-joods perspectief kan

Lezing door Jeroen Bol, voorzitter van de Jules Isaac Stichting

Deze lezing werd gegeven op de studiedag van de Jules Isaac Stichting in de Poortkerk te Veenendaal, donderdag 16 januari 2025.

Het thema van de studiedag was: Messiaanse joden en joodse christenen samen – Postmissionary Messianic Judaism, Yachad BeYeshua en het herstel van het gewonde volk van God.

Hoofdspreker deze studiedag was de messiaans-joodse theoloog dr. Mark S. Kinzer. In deze lezing staat Jeroen Bol stil bij het grote belang van het theologisch werk van Mark Kinzer. Ook spreekt hij af en toe Mark Kinzer rechtstreeks aan.

De Engelse citaten zijn telkens in het Nederlands vertaald. De oorspronkelijke Engelse citaten zijn te vinden in de eindnoten aan het eind van de tekst.

Vanmorgen hebben we veel gehoord over het gewonde volk van God en in welke richting we het herstel kunnen zoeken. Het is geen geheim dat wij als Jules Isaac Stichting dit herstel hoog op onze agenda hebben staan. Het was een van de redenen dat we in 2015 de Jules Isaac Stichting oprichtten. In het najaar van 2006 werd ik me voor het eerst bewust van de enorme tragiek van de Joodse geschiedenis in christelijk Europa. Het was het boek van de Oostenrijker Werner Keller, ‘En zij werden verstrooid onder alle volkeren’, dat me de ogen hiervoor opende. Keller laat zien dat intens Joods lijden niet slechts incidenteel plaatsvond in de Europese geschiedenis. Het werd me toen pas voor het eerst duidelijk dat Joden regelmatig, op veel meer manieren en op veel meer plaatsen met vaak groot lijden en onrecht te maken hebben gehad. Er bleek sprake te zijn van een patroon.

Natuurlijk wist ik van de Holocaust. Maar dat er een relatie ligt, zij het een indirecte, tussen de Holocaust en 1800 jaar christelijk anti-judaïsme, dat was nieuw voor mij. Ik ontdekte dat het christendom 1800 jaar lang gepaard is gegaan met anti-Joods denken. Dit consequent negatieve denken over Joden creëerde de voedingsbodem waarop het antisemitisme van de nazi’s heeft kunnen floreren.

We hebben onze stichting heel bewust vernoemd naar de eminente Franse Joodse historicus Jules Isaac. Zijn boek ‘Jésus et Israël’ is na de Tweede Wereldoorlog van grote invloed gebleken. Isaac verrichtte diepgaand onderzoek naar de wortels van het extreem gewelddadige antisemitisme waarmee hij hoogstpersoonlijk te maken had gekregen. Hoe pakte hij zijn onderzoek aan? Dat kwam kort gezegd hierop neer. Hij vergeleek nauwgezet de verslagen van de evangeliën met wat hij aantrof in bijbelcommentaren en andere christelijke literatuur. En zijn kennis van de geschiedenis van het Joodse volk in de eerste eeuwen van onze jaartelling legde hij naast de christelijke versie van diezelfde Joodse geschiedenis. Jules Isaac wilde helder krijgen in hoeverre de christelijke theologische traditie afwijkt van wat we in de evangeliën lezen. Zijn enorme expertise en bekwaamheid als historicus kwamen hem hierbij goed van pas.

Hij gaat nauwgezet te werk. En dan komt hij in de loop van zijn drie jaar durend onderzoek tot opmerkelijke ontdekkingen. De gangbare christelijke opvattingen over de Joden blijken regelmatig in ernstige mate af te wijken van wat de Evangeliën zelf leren. En de christelijke duiding van de Joodse geschiedenis spoort op wezenlijke punten niet met de feitelijke geschiedenis van het Joodse volk. En misschien wel de belangrijkste conclusie: daar waar de christelijke theologische traditie afwijkt van de evangeliën en de feitelijke historische gegevens, blijken die afwijkingen stelselmatig ten nadele van de Joden te zijn. Isaac trekt de conclusie dat het Europese antisemitisme zijn diepste wortels heeft in de christelijke anti-Joodse theologische traditie. Tegelijk stelt hij dat dit christelijk anti-judaïsme in strijd is met wat de evangeliën zelf leren. In lijn hiermee stelt Isaac dat anti-judaïsme en antisemitisme in strijd zijn met het wezen van het christendom zelf.

Aan de hand van zorgvuldige lezing van de evangeliën toont hij aan dat Jezus het Joodse volk nooit heeft verworpen en dat het Joodse volk Jezus nooit heeft verworpen. Na de oorlog heeft Jules Isaac er tot aan zijn overlijden in 1963 onvermoeibaar voor gepleit dat de Rooms Katholieke Kerk voor eens en voor altijd afstand zou nemen van de eeuwenoude anti-Joodse denkbeelden. Met succes. Zijn inspanningen hebben in belangrijke mate bijgedragen aan het tot stand komen van de gezaghebbende kerkelijke verklaring Nostra Aetate. Met Nostra Aetate nam de Rooms Katholieke Kerk in 1965 radicaal afscheid van haar eeuwenoude anti-Joodse kerkelijke traditie. Voor het eerst in haar bestaan leerde de Rooms Katholieke Kerk dat het Joodse volk nog steeds geliefd is door God ‘om der vaderen wil’ (Rom.11:28). Veel kerken zouden later in dit spoor volgen.

Intussen zijn we decennia verder. Sinds begin deze eeuw is er aan Joodse zijde een koor aan stemmen bijgekomen. En hiermee zijn we aan het eigenlijke onderwerp van mijn lezing gekomen: het cruciale belang van de messiaans-joodse stem en met name de postmissionaire messiaans-joodse stem. Eeder deze week zette Mark Kinzer in zijn lezing tijdens een congres aan de Universiteit van Tübingen uiteen wat het postmissionair messiaans jodendom onderscheidt van het bredere messiaanse jodendom. Ik citeer in het kort wat hij hierover zei: “Postmissionair Messiaans Jodendom omvat (1) het naleven van de Torah als een verbondsverantwoordelijkheid; (2) Jezus’ verborgen heiligende en reddende aanwezigheid te midden van het Joodse volk en de religieuze traditie; en (3) vertegenwoordigt (maar vervangt niet) het Joodse volk in relatie tot de niet-Joodse christelijke kerk (….), waardoor de kerk zich kan identificeren als een verlengstuk van, en niet als vervanging voor, Israëls missie in de wereld.” ¹

Dat postmissionaire messiaans-joodse theologen als Jennifer Rosner en Mark Kinzer pas sinds begin deze eeuw met theologische publicaties van zich laten horen vindt zijn verklaring in de nog maar heel recente ontstaansgeschiedenis van het messiaans jodendom. De beweging stamt uit eind jaren zestig van de afgelopen eeuw.
Zij nemen binnen het joods-christelijke gesprek een volstrekt unieke positie in. Messiaanse joden claimen met hun belijden van Yeshua als Messias volkomen Joods te zijn en te blijven. Die positie roept vaak onbegrip op aan zowel Joodse als christelijke zijde. Messiaans-joodse theologen als Mark Kinzer wijzen er echter terecht op dat het allervroegste begin van de vroege kerk een beeld laat zien van een beweging van Joden die volgens de Joodse wet leefden en die Jezus beleden als Messias. Het was een nieuwe messiaanse beweging binnen het jodendom waaruit later de kerk zou ontstaan. Nog geen eeuw later kende de vroege kerk intussen een niet-Joodse meerderheid. Begin tweede eeuw begonnen de kerkvaders, de theologen van de vroege kerk, de combinatie van Jood zijn en Jezus belijden te problematiseren. Die combinatie zou niet langer wenselijk zijn. Niet veel eeuwen later zouden op het vasthouden aan het jood zijn door Joodse christenen zelfs zware kerkelijke straffen komen te staan. Jezus en jodendom werden zo al vroeg tot elkaars tegenpolen gemaakt.

We hoorden zojuist hoe door het baanbrekend onderzoek van Jules Isaac een heel andere kijk op de relatie van Jezus en Israël in beeld kwam. Eén van een nauwe verbondenheid. Jezus heeft Israël nooit verworpen en Israël heeft als volk Jezus nooit verworpen, zo stelde Jules Isaac vast. In de messiaans-joodse theologie van Mark Kinzer wordt die nauwe verbondenheid van Jezus en Israël theologisch veel verder verdiept en uitgewerkt.
Met Mark Kinzer deel ik de overtuiging dat afscheid nemen van vervangingsdenken een eerste voorwaarde is voor het herstel van het gewonde volk van God. Het volk van God bestaat uit Israël en de Kerk. De wonden die eeuwen geleden geslagen zijn hebben hun ontstaansgrond in dit vervangingsdenken. Met Mark Kinzer ben ik van mening dat het vervangingsdenken nog zijn steeds sporen trekt in veel christelijke bijbeluitleg.

Ik citeer uit Kinzers baanbrekende boek uit 2005, ‘Postmissionary Messianic Judaism’: “Ondanks de titel is dit niet hoofdzakelijk een boek over de ekklesia – de gemeenschap van degenen die in Yeshua de Messias geloven – en haar relatie tot het Joodse volk. Het is een boek over het vervangingsdenken en de ecclesiologische implicaties van de afwijzing ervan. Het supersessionisme leert dat de ecclesia het Joodse volk vervangt als de uitverkoren gemeenschap in verbond met God, in wie de goddelijke aanwezigheid woont en door wie het goddelijke doel in de wereld wordt gerealiseerd. Volgens deze traditionele christelijke visie is de kerk het nieuwe en geestelijke Israël, dat de rol vervult die voorheen werd vervuld door het zogenaamde ‘vleselijke’ Israël. In de decennia na de Holocaust hebben veel christenen deze leer verworpen. Het lijkt er echter op dat weinigen hebben geleerd het Nieuwe Testament te lezen op een wijze die vrij is van vervangingsdenken. Nog minder mensen lijken de ecclesiologische implicaties van hun nieuwe standpunt te hebben overwogen.” (PMJ pag.12) ² Hoe herkenbaar is dit. Het is één ding om te zeggen dat je het vervangingsdenken afwijst. Het is heel wat lastiger om het Nieuwe Testament nieuw te lezen, zonder dat het vervangingsdenken nog een rol speelt in je achterhoofd.

Mark, op een essentieel punt onderscheidt jouw theologisch werk zich van dat van christelijke theologen die zich ook met post-supersessionist theologie bezig houden. Ik denk dan aan je ‘sitz im leben’. Ik bedoel, jij kunt alleen theologie bedrijven als Jood, als messiaanse Jood wel te verstaan. Ik kan als niet-Joodse christen alleen over God denken als niet-Jood. En dat maakt echt verschil.
Ik wil in dit verband ook iets noemen over je persoonlijke weg met God. Je was 19 jaar toen je tot geloof in Yeshua kwam. Wanneer ik je biografische teksten lees, dan treft mij wat je daar vertelt. Dat je kort nadat je tot geloof was gekomen de synagoge bezocht. En hoe je daar toen in alles Yeshua ervaarde, terwijl zijn naam er niet genoemd werd. Hoe bijzonder, een openbaring eigenlijk. Al snel stond het voor je vast dat je je nieuw gevonden geloof in Yeshua zou gaan uitleven binnen het jodendom. Van begin af aan was het voor jou helder dat je geloof in Jezus geen breuk met je Jood-zijn en het jodendom betekende. Dat is altijd zo gebleven. Je bent je al die jaren in Torah, Halacha, Joodse theologie en christelijke theologie blijven verdiepen. Dat alles heeft je gemaakt tot wie je nu bent. Een gerespecteerd messiaans-joods theoloog van wereldformaat. Theologisch thuis in twee werelden. Met je postmissionaire theologie opereer je bewust vanuit het unieke scharnierpunt tussen kerk en jodendom. Dat maakt je theologie zo ongelooflijk spannend, boeiend en uitdagend. Als messiaanse Jood maak je deel uit van een gemeenschap die er 1500 jaar niet mocht zijn. Eeuwenlang is de stem van het messiaans jodendom binnen de kerk gesmoord. Jouw gemeenschap van messiaanse joden bestond van ruwweg het jaar 400 tot in de 18e eeuw eenvoudig niet. En nu zijn jullie terug, terug in de geschiedenis.

Terug naar wat het theologisch werk van jou en theologen als Jennifer Rosner en David Rudolph na een afwezigheid van vele eeuwen zo bijzonder en zo uniek maakt. Dat is dat jullie doelbewust en consequent theologie bedrijven vanuit wie jullie zijn: messiaanse joden. Het gegeven dat jullie terug zijn logenstraft de 1800 jaar christelijke boycot. Het logenstraft de ontkenning van jullie identiteit. Aan deze terugkeer in de geschiedenis van het messiaans jodendom heb jij de afgelopen dertig jaar onvermoeibaar theologisch woorden weten te geven. Het deksel is nu van de doofpot, men begint serieus naar jullie te luisteren. Zoals gezegd was je begin deze week nog in Tübingen en ik denk ook aan de lezingen die je gaf tijdens het unieke en onvergetelijke symposium aan de Universiteit van Wenen in de zomer van 2022.
Jij en met jou veel andere messiaanse joden en Joodse christenen zeggen met zoveel woorden: “Met ons is Israël fysiek terug binnen de kerk. Wij maken zowel deel uit van Israël, het Joodse volk als van het Lichaam van de Messias, de kerk.” Een derde speler in het voortdurende drama is opnieuw op het toneel verschenen, en de ekklesia uit de volken moet opnieuw beslissen of ze deze speler zullen omarmen, afwijzen of doen alsof ze niet bestaat”, zo lees ik in je nieuwste boek ‘Stones the builders rejected’ pag. 80. ³

Jullie recente terugkeer in de geschiedenis vraagt om een reactie van de kerk. Ik ben benieuwd Mark om van je te horen wat wij christenen uit de volken heel concreet voor jullie kunnen betekenen. Ik denk dan in het bijzonder aan Yachad BeYeshua, hoe zouden wij christenen zo’n initiatief kunnen versterken? Binnen de kerk wordt jullie vasthouden aan je Jood-zijn nog vaak niet begrepen. De weg van messiaanse joden is vaak nog een eenzame weg. Dank dat theologen als jij bereid zijn deze niet makkelijke weg met zo’n volharding te gaan. Dank dat jullie de kerk van binnenuit verrijken met een unieke, specifiek Joodse kijk ook op het evangelie zelf. Je boek ‘Jerusalem Crucified, Jerusalem Risen’ uit 2018 is van dit laatste een geweldig voorbeeld. Iedere keer wanneer ik je boeken lees raak ik opnieuw onder de indruk van je zorgvuldige exegese en van je enorme belezenheid. Er valt zo veel van je te leren! Jouw manier van Bijbel lezen en theologie bedrijven is per definitie vrij van vervangingsdenken. Want jij leest de Tenach en het Nieuwe Testament als Jood. En voor jou als Jood staat als een paal boven water dat Gods verbond met zijn volk Israël voor eeuwig en onverbrekelijk is. Wanneer jij reflecteert op teksten in het N.T. is het onverbrekelijk eeuwig verbond van God met Israël altijd je uitgangspunt. Nogal wat nieuwtestamentische teksten komen bij jou in een nieuw licht te staan. Je post-supersessionistische lezing van het N.T. levert veel exegetische winst op.

Ik wil nu even inzoomen op een paar van jouw kerngedachten die ons helpen het Nieuwe Testament op een nieuwe manier te verstaan. Laat me beginnen met een citaat van Jennifer Rosner uit haar proefschrift ‘Healing the Schism’. Ze citeert je hier verschillende malen. Rosner: “De steunpilaar van Kinzers Messiaans-Joodse theologie is de verbinding tussen Israël en Jezus. Vanuit een Messiaans-Joods perspectief moet elk theologisch onderwerp “bezien worden in verband met Israël, en in verband met Jesjoea, en Israël en Jesjoea moeten altijd in relatie tot elkaar bekeken worden.” Deze onderlinge relatie is het fundamentele uitgangspunt van de Messiaans-Joodse theologie, die Kinzer definieert als “gedisciplineerde reflectie over Gods karakter, wil en werken, en over Gods relatie met Israël, de naties en de hele schepping in het licht van Gods onherroepelijke verkiezing van Israël. “(…) Terwijl de joodse theologie traditioneel Gods verbond met Israël centraal stelt en de christelijke theologie traditioneel rond de christologie is opgebouwd, houdt de messiaans-joodse theologie deze twee overtuigingen bij elkaar. Zoals Kinzer uitlegt: “Israëls blijvende verbondsroeping en de cruciale rol van Jesjoea in het goddelijke plan zijn centrale vooronderstellingen van de Messiaans-Joodse theologie, en niet de producten van haar reflectieve proces. Dit zijn dus geloofsovertuigingen die de basisvorm vormen van de Messiaans-Joodse theologie. Als deze twee overtuigingen hun centrale rol verliezen en niet langer functioneren als vooronderstellingen en criteria voor wat voor waar kan worden aangenomen, is de theologie niet langer Messiaans-Joodse theologie.” (Rosner pag. 238-239) ⁴

Wow, als ik dit lees dan spring ik van vreugde op uit mijn stoel. Is dit niet precies wat je aan theologische overtuigingen zou verwachten aan te treffen in dat allereerste begin van de vroege kerk, de moedergemeente in Jeruzalem? Het geloof in Yeshua de Messias en het blijvende verbond van God met zijn volk Israël. Deze twee overtuigingen onlosmakelijk en onverbrekelijk samen. Had het naar Gods bedoeling niet altijd zo moeten blijven binnen de latere kerk? Het antwoord is “ja” wat mij betreft. God zij dank zijn we, vooral in de Engelstalige en Duitstalige wereld, sinds WO II getuige van een groeiende groep van knappe post-supersessionist theologen die in dit spoor theologie bedrijven. Post-supersessionist theologie is zeker nog geen mainstream, maar hun aantal neemt toe en de kwaliteit van hun theologie is hoog.

Wat Jennifer Rosner hier schrijft, “Israël en Jesjoea moeten altijd in relatie tot elkaar bekeken worden” raakt aan een belangrijke kerngedachte in Kinzers theologie. Ik doel dan op het concept van ‘Jesus as one man Israel’. In Kinzers boek ‘Israel’s Messiah and the People of God’ lees ik het volgende: “Volgens de Joodse theoloog Will Herberg presenteren de Apostolische Geschriften (Nieuwe Testament) Yeshua als een “one-man Israël”, een individu dat in zichzelf de gezamenlijke verbondsidentiteit van Israël samenvat. (pag. 66) Jesjoea kan een “one-man Israel” worden,omdat hij al Gods eeuwige Geliefde was, in wie Israël vóór de grondlegging van de wereld werd uitverkoren. (Efeziërs 1:4). God adopteert Israël als zijn “eerstgeboren zoon” (Exodus 4:22-23) door Israël te verbinden met de Zoon die God kende en liefhad voordat er iets werd geschapen (Efeziërs 1:5-6). Yeshua wordt de dienaar van de mensen die door hem bestaan. Israël wist dit niet vóór de incarnatie van Jesjoea en heeft het sindsdien niet erkend. Maar een dergelijke niet-erkenning kan Israëls onuitroeibare afhankelijkheid van Jesjoea, en Jesjoea’s onwankelbare toewijding aan Israël, niet ongedaan maken.” (pag.67). ⁵

Mark Kinzer pleit in heel zijn theologisch werk voor een Israël-christologie waarin de rol van Jezus als Messias een onverbrekelijke band tussen hem en het Joodse volk bevestigt. In hoofdstuk 1 van het Nederlandstalige boek ‘Israël in het hart van de Kerk’ geeft Kinzer een overtuigende exegetische onderbouwing voor deze Israël-christologie. Als ik Kinzer goed begrijp, is Jezus in de eerste plaats gekomen om al de beloften die God aan Israël heeft gedaan tot vervulling te brengen. Dat is wat je zo knap aantoont in je boek ‘Jerusalem Crucified Jerusalem Risen’. Veel van die beloften wachten nog op hun vervulling. Dat Jezus gekomen is om die beloften te vervullen is ook in lijn met wat Paulus schrijft in hoofdstuk 15 van zijn Romeinenbrief: “Ik bedoel namelijk dat Christus terwille van de waarachtigheid Gods een dienaar van de besnijdenis is geworden om de beloften die aan de vaderen gedaan zijn te bevestigen.” En hoe mooi dat Paulus direct daarop de oproep aan de heidengelovigen in Rome laat volgen: “Verheug u heidenen, met zijn volk.” Heidenen, verheug je met Israël over het heil voor Israël in Christus. Bij Paulus geen breuk tussen ekklesia en Israël. Bij de apostel is het heil voor Israël en voor de volken.

Treffend in dit verband zijn een aantal teksten uit het begin van het Lucas-evangelie, hoofdstuk 1 en 2. Ik pik er een uit, maar er is in deze eerste twee hoofdstukken van Lucas veel meer dat hiermee resoneert.
In Lucas 1 lezen we in de lofzang van Maria: “Hij, de Heere, heeft zich Israël zijn knecht aangetrokken, om te gedenken aan zijn barmhartigheid – gelijk Hij gesproken heeft tot onze vaderen – voor Abraham en zijn nageslacht in eeuwigheid.” Barmhartigheid van God voor Israël in eeuwigheid! Let op hoe Maria hier de beloften aan de vaderen noemt, net als Paulus dat doet in Rom. 15 vers 8.
Het gaat in de lofzang van Maria overduidelijk over het heil van God voor zijn volk Israël. Hoe is het toch mogelijk geweest dat theologen van de nog piepjonge kerk al in de tweede eeuw begonnen te leren dat de Joden niet langer Israël zijn, en dat de kerk nu het nieuwe Israël is? En dat al deze beloften nu niet meer golden voor het Joodse volk als volk? Die golden nu de kerk, het nieuwe Israël. Het blijft verbijsterend.

Ik wil tot slot wat gedachten kwijt over een kwestie die ik urgent acht. We hebben gehoord hoe de afgelopen zestig jaar veel theologen zich zijn gaan verdiepen in de vraag hoe de Bijbel op een nieuwe manier, vrij van vervangingsdenken gelezen kan gaan worden. Hoe we christen kunnen zijn op een wijze die het blijvende verbond van God met Israël van harte onderschrijft. Dit nieuwe denken bereikt tot nu toe maar zeer ten dele het grondvlak van de kerken. Het heeft nog maar weinig plek gekregen in het denken van de gemiddelde voorganger, laat staan in dat van de gemiddelde kerkganger. Dat is niet verwonderlijk. De omslag naar een andere manier van de Bijbel verstaan vraagt veel theologische doordenking. Een prima bezigheid voor theologen, maar niet te doen voor een doorsnee christen. En daar komt bij dat de omslag naar dit nieuwe denken sowieso tijd kost.

Maar toch maak ik me zorgen. Ik zie te weinig vooruitgang op het grondvlak van de kerken. En er wordt nog veel te vaak gepreekt alsof het volk Israël geen rol speelt.
Ik vraag me wel eens af of een paar eenvoudig te begrijpen stappen ons niet verder zouden kunnen helpen. Ik denk aan een post-supersessionist kijk op met name de plaats van Jezus, Israël en de kerk die ook voor niet-theologen eenvoudig te vatten is.
Hoe zouden het O.T. en N.T. al deels nieuw, post-supersessionist gelezen kunnen worden ook door niet-theologen? Ik heb de indruk dat over deze vraag tot nu toe te weinig is nagedacht.

Mogelijk kan het volgende het begin van een antwoord bieden. Laat me u deze vraag stellen. Waaruit bestond de Bijbel van de vroege kerk in die beginperiode van de eerste eeuw? Dat was in grote lijnen wat wij nu het Oude Testament noemen. Ik denk dat de doorsnee bijbellezer er doorgaans niet bij stil staat dat de apostel Paulus nog helemaal niet kon beschikken over de vier evangeliën toen hij zijn brieven schreef. De evangeliën zouden pas later geschreven worden. Er was ook nog helemaal geen Nieuw Testament. Paulus en heel de vroege kerk moest het die eerste dertig jaar doen met de Tenach. En natuurlijk met het getuigenis van de apostelen van de opgestane Christus. Dat was het. De Bijbel waarop Paulus zich baseerde en van waaruit die eerste gelovigen de gebeurtenissen rond Jezus de opgestane Messias zochten te duiden, dat was ons Oude Testament.

Gedurende die eerste drie decennia van de vroege kerk was er nog geen sprake van een niet-Joodse meerderheid binnen de vroege kerk. Duizenden Joden kwamen in die tijd tot geloof in Jezus Messias. Van vervangingsdenken was nog helemaal geen sprake. Hoe denk je dat het denken over Gods verbond met het volk Israël toen geweest zal zijn? Is het überhaupt denkbaar dat het verbond met Israël ter discussie gesteld kan zijn in een nog sterk Joodse messiaanse beweging die alleen de Tenach als Bijbel had? Voor deze Joodse Jezusgelovigen was het ondenkbaar dat Gods verbond met Israël niet langer van kracht zou zijn. Alles werd anders begin tweede eeuw na de verwoesting van de tempel, toen niet-Joden de meerderheid in de vroege kerk waren gaan vormen. Over hoe het vervangingsdenken binnen zo’n kort tijdsbestek binnen de vroege kerk post heeft kunnen vatten en waarom, daarover zijn experts nog steeds niet uitgedacht.

Met de terugkeer van de messiaanse joden in onze tijd horen we voor het eerst sinds 1900 jaar opnieuw vanuit een gemeenschap van messiaanse joden het getuigenis van het evangelie. Dit is zoiets bijzonders dat toenmalig kardinaal Ratzinger, de latere paus Benedictus , een jaar of dertig geleden het volgende zei toen hij een groep messiaanse joden sprak: “Als jullie zijn wat jullie zeggen dat jullie zijn, dan is de komst van de Messias nabij.” Met andere woorden, dit is een beslissend moment in tweeduizend jaar christendom.
Met het herstel van het Joodse deel van de ecclesia leven we in een heel bijzondere tijd. In een visiedocument van The Messianic Jewish Rabbinical Council lees ik het volgende: “Het Messiaans Jodendom is niet louter het herstel van een oorspronkelijk Bijbels model voor het volk van God. “De wedergeboorte van de Joodse Yeshua-gemeenschap is een nieuwe hemelse interventie in de wereld, die iets laat doorschemeren van Gods uiteindelijke doel voor Israël en de naties.” (Stones pag.194) ⁶
Mark Kinzer wijst er terecht op dat dit alles ook nog eens gelijktijdig plaatsvindt met het herstel van een Joodse staat in 1948 en de vereniging van Jeruzalem in 1967. Hoe aangevochten ook, Israël is op allerlei manieren terug in de geschiedenis. Daar kun je toch echt alleen maar de hand van God in zien.

Messiaans-joodse theologen als Mark Kinzer kunnen iets wat hun voorgangers uit de eerste eeuw niet konden doen en natuurlijk ook niet hoefden te doen. Zij kunnen theologisch reageren op 18 eeuwen christelijk vervangingsdenken. En daarmee zijn deze messiaans-joodse theologen voor ons christenen zo enorm belangrijk. Niet alleen vanwege hun denken over Israël, maar zeker ook vanwege hun denken over de kerk. De kerk als een uitgebreid Israël, geënt op de edele olijf, opgenomen in het nieuwe verbond. Niet in de plaats van Israël maar naast Israël. Kerk en Israël, samen het volk van God ….

Maar de post-supersessionist theologie van Mark Kinzer en van veel andere post-supersessionist theologen vraagt veel van de lezer. Het theologisch niveau is doorgaans hoog. En dat kan ook moeilijk anders. De hele christelijke theologische traditie moet immers opnieuw doordacht worden wanneer er werkelijk afscheid genomen wordt van vervangingsdenken. En dat is echt een klus voor theologen.

Terug naar die behoefte aan een nieuwe manier van bijbellezen zonder vervangingsdenken, een manier die voor de gewone christen hopelijk gemakkelijker te vatten is. Ik doe een suggestie. We zagen zojuist hoe het evangelie in die eerste eeuw begon zonder N.T., maar met wat wij het O.T. noemen. Van vervangingsdenken was nog in het geheel geen sprake. We hoorden eerder dit citaat van Mark Kinzer: “De blijvende verbondsroeping van Israël en de centrale rol van Jesjoea in het goddelijke plan zijn centrale vooronderstellingen van de Messiaans-Joodse theologie, niet de producten van haar reflectieve proces.” ⁷ Waarom kan Kinzer hier zeggen dat dit centrale vooronderstellingen zijn, en niet het product van een (theologisch) denkproces? Is dat niet omdat Israëls blijvende verbondsroeping een centrale vooronderstelling is in de Tenach, het O.T. zelf?

Zou het doorsnee christenen niet enorm kunnen helpen als hun geleerd zou worden in hun denken over de plaats van Israël, het getuigenis van de Tenach principieel leidend te maken? De Tenach die op tal van plaatsen bij monde van God zelf onomwonden spreekt van een eeuwig en onverbrekelijk verbond met Israël. Eeuwig is eeuwig. Dit is het getuigenis van de Bijbel van Paulus, dit is het getuigenis van de Bijbel van Jezus zelf. Het getuigenis van de Tenach.

Juist omdat het N.T. eeuwenlang moeiteloos en zonder enige kerkelijke tegenspraak door de kerk en haar theologen vervangingstheologisch is uitgelegd, stel ik voor het O.T. principieel leidend te maken ten opzichte van het N.T. waar het ons denken over Israël betreft. Dus als het om de plaats van Israël in Gods heilsplan gaat het N.T. principieel lezen door de bril van het O.T. En dus niet andersom zoals vaak is gepropageerd. Een dergelijke stap vraagt niet om veel theologische reflectie. Men hoeft slechts te lezen wat het O.T. zegt over het eeuwige verbond met Israël. En dat vervolgens als uitgangspunt nemen bij het lezen van het N.T. Noem het gedisciplineerd Bijbel lezen. En waar dan het N.T. ruimte lijkt te geven aan vervangingsdenken, consequent voorrang geven aan het getuigenis van de Tenach op zo veel plaatsen: het verbond met Israël zal God nooit verbreken. Punt! Dit vraagt natuurlijk wel om een serieuze lezing van het O.T.
Zouden zo voor de doorsnee niet theologisch geschoolde christen dingen niet gemakkelijker op hun plek kunnen gaan vallen. Zou het niet kunnen helpen om het N.T. op een post-supersessionist manier te gaan leren verstaan? Zodat men niet langer gemakkelijk, zoals eeuwen wel het geval is geweest, op grond van bepaalde teksten in het N.T. vervangingstheologische conclusies trekt.

Maar er is ook nog iets anders nodig. Want hoe wordt een christen zich überhaupt bewust van de noodzaak om zich met deze vragen rond kerk en Israël bezig te houden? Ja, hoe komt het dat veel theologen en kerkleiders de afgelopen zestig jaar zijn gaan worstelen met de vragen rond kerk en Israël? Daar is maar één antwoord op mogelijk: dat is de schok van de Holocaust geweest, waar ik deze lezing mee begon.

Gaan zien dat het anders moet, dat vervangingsdenken echt niet meer kan, vraagt om een besef van wat er in de vorige eeuw en vele eeuwen ervoor gruwelijk is misgegaan. Het vraagt erom dat het anti-Joodse element in onze christelijke traditie niet langer het best bewaarde geheim in de kerk blijft. Het zal niet kunnen zonder eerlijk te kijken naar onze christelijke schuld ten opzichte van de Joden. Het vraagt om een vastbeslotenheid dat het anders moet en anders kan. Hier zal toch echt meer aandacht voor moeten komen op de kansel en in de theologieopleidingen.

De messiaans-joodse stem is niet voor niets juist in onze tijd gaan klinken. De God van Israël spreekt in onze dagen op een nieuwe manier tot ons christenen uit de volken. Nog één keer dat citaat van Mark Kinzer: “A third actor in the ongoing drama has once again entered the stage, and the ekklesia from among the nations must decide anew whether to embrace her, reject her, or pretend she does not exist.” Laten we de messiaanse joden omarmen en aandachtig naar ze luisteren. We hebben ze hard nodig.

Noten

¹ Het oorspronkelijke Engelse citaat: “Postmissionary Messianic Judaism (1) involves Torah observance as a covenantal responsibility; (2) discerns Jesus’s hidden sanctifying and saving presence in the midst of the Jewish people and religious tradition; and (3) represents (but does not replace) the Jewish people in relationship to the gentile Christian church (….), enabling the church to identify as an extension of, and not replacement for, Israel’s mission within the world.”

² Het oorspronkelijke Engelse citaat: “Despite its title, this is not mainly a book about the ekklesia – the community of those who believe in Yeshua the Messiah – and its relationship to the Jewish people. It is a book about supersessionism and the ecclesiological implications of its repudiation. Supersessionism teaches that the ecclesia replaces the Jewish people as the elect community in covenant with God, in whom the divine presence resides and through whom the divine purpose is realized in the world. According to this traditional Christian view, the church is the new and spiritual Israel, fulfilling the role formerly occupied by so called ¨carnal” Israel. In the decades after the Holocaust, many Christians have repudiated this teaching. However, it would appear that few have learned to read the New Testament in a non-supersessionist manner. Even fewer seem to have considered the ecclesiological implications of their new stance.” (PMJ pg.12)

³ Het oorspronkelijke Engelse citaat: “A third actor in the ongoing drama has once again entered the stage, and the ekklesia from among the nations must decide anew whether to embrace her, reject her, or pretend she does not exist.” (Stones the builders rejected, pg.80)

⁴Het oorspronkelijke Engelse citaat: “The mainstay of Kinzer’s Messianic Jewish theology is the connection between Israel and Jesus. From a Messianic Jewish perspective, every theological topic “must be considered in connection with Israel, and in connection with Yeshua, and Israel and Yeshua must always be considered in relation to one another.” This interrelationship is the fundamental starting point of Messianic Jewish theology, which Kinzer defines as “disciplined reflection about God’s character, will, and works, and about God’s relationship to Israel, the nations, and all creation in the light of God’s irrevocable election of Israel “(…) While Jewish theology traditionally places God’s covenant with Israel at the center, and Christian theology is traditionally built around Christology, Messianic Jewish theology holds these twin convictions together. As Kinzer explains, “Israel’s enduring covenantal vocation and Yeshua’s pivotal role in the divine plan are central presuppositions of Messianic Jewish theology, not the products of its reflective process. Thus, these are beliefs that provide the basic shape of Messianic Jewish theology. If these twin convictions lose their centrality and cease to function as presuppositions and criteria of truth-value, the theology is no longer Messianic-Jewish theology.” (Rosner pg. 238-239)

⁵Het oorspronkelijke Engelse citaat: “According to the Jewish theologian Will Herberg, the Apostolic Writings (New Testament) present Yeshua as a “one-man Israel, an individual who sums up in himself Israel’s corporate covenantal identity. (pag. 66) Yeshua can become the “one-man Israel” because he was already God’s eternal Beloved in whom Israel was chosen before the foundation of the world. (Ephesians 1:4). God adopts Israel as his “firstborn son” (Exodus 4:22-23) by attaching Israel to the Son whom God knew and loved before anything was made (Ephesians 1:5-6). Yeshua becomes the servant of the people who have their being through him. Israel did not know this before Yeshua’s incarnation, and has not acknowledged it since. But such non-recognition cannot nullify Israel’s ineradicable dependence on Yeshua, and Yeshua’s unwavering commitment to Israel.“ (pg.67)

⁶Het oorspronkelijke Engelse citaat: “Messianic Judasm is not merely the restoration of an original biblical template for the people of God. “The rebirth of the Jewish Yeshua-community is a new heavenly intervention in the world which intimates something of God’s ultimate purpose for Israel and the nations.” (Stones pg.194)

⁷Het oorspronkelijke Engelse citaat: “Israel’s enduring covenantal vocation and Yeshua’s pivotal role in the divine plan are central presuppositions of Messianic Jewish theology, not the products of its reflective process.”

Beknopte uitleg van het begrip ‘bilaterale ecclesiologie

Mark Kinzer maakt deel uit van een sterke stroming binnen het messiaans jodendom die een bilaterale ecclesiologie voorstaat. Bilaterale ecclesiologie staat voor een opvatting over het wezen van de Kerk die volgens mij als geen ander de diepe verbondenheid van Jezus, Israël en de Kerk recht doet en toelicht. In bilaterale ecclesiologie is sprake van een differentiatie binnen het geestelijke lichaam van Christus, waarin joodse en niet-joodse Jezus gelovigen verenigd zijn. Het is een model van kerk zijn waarin messiaans jodendom kan floreren, en haar specifiek messiaans-joodse roeping gestalte kan geven. In het model van bilaterale ecclesiologie wordt binnen het bredere lichaam van Christus een onderscheiden eigen plaats toegekend aan specifiek messiaans-joodse gemeenschappen. Alleen zo zijn deze in staat om een werkelijk Joods, Thoragetrouw (halachisch) leven te leiden als messiaans-joodse gemeenschap. Denk onder meer aan het volgen van een joodse liturgie, het houden van joodse hoogtijdagen als Loofhuttenfeest en Jom Kippoer, de besnijdenis van hun jongetjes en het kosher eten. In Kinzers model van een bilaterale wijze van kerk zijn heeft het messiaans-joodse smaldeel de potentie om als natuurlijke brug tussen kerk en jodendom te functioneren. Messiaanse joden behoren immers tot beide. Principieel onderhouden zij de Thora in lijn met de joodse traditie. Dit hebben zij gemeen met het bredere orthodoxe jodendom. Deze gemeenschappelijkheid maakt dat dit postmissionair messiaans jodendom volgens Mark Kinzer de potentie heeft ooit die brugfunctie tussen kerk en jodendom te vervullen. Dit is nu nog toekomstmuziek, maar Kinzers model van een bilaterale ecclesiologie kan niet los worden gezien van deze hoopvolle visie op postmissionair messiaans jodendom.

Beknopte uitleg van het begrip ‘postmissionair messiaans jodendom’

‘Postmissionary Messianic Judaism’ is een nieuwe vorm van messiaans jodendom die de afgelopen decennia met name in de Verenigde Staten gestalte heeft gekregen. Volgens Mark Kinzer heeft deze vorm van messiaans jodendom de potentie om te dienen als een natuurlijke brug, een verbindende schakel tussen joden en christenen. Bedenk in dit verband dat Kinzer de aloude breuk tussen jodendom en christendom ziet als het oerschisma binnen het volk van God. Een schisma dat God volgens Kinzer nooit gewild heeft en dat ooit geheeld zal worden. Dat herstel is volgens Kinzer uiteindelijk Gods werk.

Het postmissionary messiaans jodendom dat Kinzer voorstaat heeft de volgende drie uitgangspunten. Alle drie baseert Kinzer op zijn exegese van het Nieuwe Testament.

De uitverkiezing van Israël als volk van God is onherroepelijk. Gods verbond met het volk Israël is blijvend geldig.
Messiaanse joden dienen zich net als andere joden op grond van het verbond te houden aan de verplichtingen die in de Thora gevonden worden.
Het rabbinale jodendom dient gezien te worden als een beweging die God eeuwenlang gebruikt en behoed heeft de om de onderscheiden unieke roeping van het Joodse volk in stand te houden. Een roeping die de kerk juist eeuwenlang in haar vervangingsdenken heeft ontkend. Ze meende de plaats van Israël te hebben overgenomen als volk van God.

Mark Kinzer stelt dat dankzij het rabbinale jodendom de belijdenis van Israël als het volk van God eeuwenlang bleef gehandhaafd en veilig gesteld. Postmissionary Messianic Judaism onderscheidt zich met deze positieve waardering van het rabbinale jodendom duidelijk van andere vormen van messiaans jodendom die doorgaans weinig op hebben met het rabbinale jodendom. Postmissionary Messianic Judaism belijdt Yeshua, Jezus als Messias voor Jood en niet-Jood. Het ziet het als haar roeping om binnen het bredere jodendom te getuigen van ‘de verborgen werkzame heiligende aanwezigheid van Yeshua onder het Joodse volk en haar religieuze traditie’. (Mark Kinzer, Postmissionary Messianic Judaism, pag. 14-16, 301,305). Hiermee staat Kinzer overigens geen zogeheten tweewegenleer voor, maar erkent hij wel de werkzame aanwezigheid van Gods Geest in het rabbinale jodendom.

Mark Kinzer schrijft: “Messianic Jews with this orientation discern the hidden sanctifying reality of Yeshua already residing at the center of Jewish life and religious tradition. They understand their inner mission as the call to be a visible sign of this hidden messianic presence. (…) Postmissionary Messianic Judaism believes that the mysterious messianic reality at the heart of Israel’s life, will one day be acknowledged by the community as a whole, and that this acknowledgment – set within the context of a national movement of revived fidelity to the ancestral covenant – will prepare the way for the final redemption. Because it discovers God and Yeshua within the Jewish people and its tradition, postmissionary Messianic Judaism feels at home in the Jewish world. (Postmissionary Messianic Judaism pag. 14-15).

Deze visie van Kinzer op Jezus en Israël is natuurlijk een heel andere dan hoe de kerk door de eeuwen heen naar het jodendom heeft gekeken. Dat maakt het tot een spannnende theologische exercitie. Hier is sprake van een paradigmaverschuiving. Mark Kinzer ziet het getuigen van Jezus’ verborgen werkzame aanwezigheid binnen het jodendom, onder het Joodse volk, als een belangrijk onderdeel van de missie van het postmissionaire messiaanse jodendom.

Zie voor meer over Postmissionary Messianic Judaism het gelijknamige boek van Mark Kinzer, met name pagina 12-16 en pagina 299-302.

Zie voor een indrukwekkende reeks aanbevelingen en recensies van het boek Post- Missionary Messianic Judaism www.markkinzer.com/pmj

Het evangelie ‘full circle’

De messiaans-joodse stem eeuwenlang gesmoord

door Jeroen Bol

Veel theologen erkennen tegenwoordig dat het Nieuwe Testament van a tot z een joods boek is, en dat de wortels van de kerk liggen in het jodendom van de eerste eeuw. Het evangelie ontstond binnen een joodse context. Jezus was een jood. Net als de apostelen en de vele duizenden joden die in die eerste eeuw van onze jaartelling gehoor gaven aan het evangelie. Het evangelie van Jezus Christus was goed nieuws van God voor Jood en Griek. Helaas is het zo niet gebleven. Al in de tweede eeuw vond het vervangingsdenken ingang in de vroege kerk die intussen een meerderheid van niet-joodse gelovigen kende. De kerkvaders, de theologen van de vroege kerk die allen niet-joden waren, begonnen te leren dat de kerk de plaats van Israël had ingenomen. De kerk was nu Israël, Gods verbond met Israël was volgens hen op de kerk overgegaan. De Wet zou hebben afgedaan, ook zelfs voor Joodse Jezus gelovigen. Binnen de kerk was al snel geen plaats meer voor joodse christenen die vast wilden houden aan hun joodse identiteit en het onderhouden van de Wet van Mozes. Het evangelie was dan nog steeds wel goed nieuws voor de volken, maar op deze wijze niet langer voor de joden. Mark Kinzer heeft in zijn boek ‘Jerusalem crucified, Jerusalem risen’ overtuigend aangetoond dat deze ontwikkeling een versmalling van het oorspronkelijke evangelie betekend heeft. Het evangelie dat gepredikt werd erkende niet langer ook maar enig onderscheid tussen Jood en Griek. Het enige onderscheid dat nog gold binnen de kerk was dat tussen christen en heiden. Joden moesten zich bekeren en werden dan christen. En daarmee waren ze volgens de kerk niet langer jood. Het evangelie dat goed nieuws was voor zoveel heidenen, was op deze manier niet langer goed nieuws voor de joden. Zij werden immers door de kerk gedwongen volledig afstand te doen van hun jood zijn. Toetreden tot de kerk betekende het einde van je joodse identiteit. Diezelfde kerk eigende zich al de in het Oude Testament aan Israël gedane heilsbeloften toe, voor Israël bleef alleen de vloek over. Dit stond niet alleen haaks op het getuigenis van het Oude Testament dat keer op keer spreekt van een ‘eeuwig verbond’. Het stond ook haaks op wat het Nieuwe Testament zelf leert. Nergens in het Nieuwe Testament staat met zoveel woorden dat de kerk de plaats van Israël zou hebben ingenomen. Het maakt alles deel uit van het vervangingsdenken. Hoe de messiaanse joden eeuwenlang geen plek binnen de kerk gegund werd staat beschreven in hoofdstuk 7 van het boek ‘Israël in het hart van de Kerk’. Deze beschamende geschiedenis is jammer genoeg nauwelijks bekend binnen de kerk. Het komt zelden ter sprake.

De cirkel rond

Eeuwenlang heeft de uitsluiting van messiaanse joden stand gehouden. Totdat vanaf het begin van de 19e eeuw eindelijk weer ruimte kwam voor joden die hun geloof in Jezus niet in strijd zien met hun jood zijn. Van een kerkelijk verbod op joodse praxis (Halacha) is in onze tijd gelukkig geen sprake meer. Het aantal messiaanse joden is met name de afgelopen vijftig jaar wereldwijd sterk toegenomen. Vooral in de Verenigde Staten en Israël. En zij laten gelukkig in toenemende mate van zich horen. Het boek ‘Introduction to Messianic Judaism’ is daar een sterk voorbeeld van. Messiaanse joden hebben een belangrijke boodschap voor de kerk van vandaag: het evangelie van Yeshua Messias is wel degelijk goed nieuws ook voor Israël. In zekere zin is in onze tijd de cirkel weer rond. Het evangelie begon 2000 jaar geleden met Joden die verkondigden dat er in Jezus Messias verlossing is voor jood en niet-jood. Nu, in onze tijd, verkondigen joden opnieuw dat Jezus de Messias is, en dat dit evangelie niet alleen goed nieuws is voor een ieder die gelooft. Het evangelie is tevens het goede nieuws dat Jezus een dienaar van de joden is geworden om Gods beloften aan zijn volk te bevestigen, te garanderen. (Romeinen 15:8). Deze in dit verband bijzonder belangrijke tekst staat al 2000 jaar in het Nieuwe Testament. Maar we horen er in de kerk zelden over. Hoe jammer! Paulus leert hier dat Jezus’ lijden, sterven en opstanding een eigenstandige heel belangrijke betekenis heeft specifiek voor het Joodse volk. Dat we hier bijna nooit over horen is echt een manco in de verkondiging. Dit kan niet los gezien worden van de eeuwenlange dominante invloed van het vervangingsdenken. Pas in de loop van de twintigste eeuw zijn steeds meer theologen en kerken begonnen vraagtekens te stellen bij de vervangingstheologie. Opnieuw wil ik in dit verband wijzen op het bijzondere boek van Mark Kinzer ‘Jerusalem crucified, Jerusalem risen’ waarin Kinzer mijns inziens overtuigend aantoont dat het evangelie alles te maken heeft met de vervulling van al Gods beloften aan het volk Israël. Beloften van de God van Israël aan zijn volk zoals we die op tal van plaatsen aantreffen in het Oude Testament. Dat Jezus die beloften bevestigt en garandeert, behoort volgens Kinzer ook tot het goede nieuws van het evangelie. Ook dat stuk van het evangelie zouden we als kerk moeten horen, Paulus zelf gaat ons hierin voor. Het evangelie gaat over nog meer dan vergeving van zonden en eeuwig leven. Het gaat ook over het behoud van Israël en de voleinding van heel Gods schepping wanneer God zal zijn alles in allen. Het heil van de God van Israël is en voor Israël en voor de volken.

Lezen over Israël

Enkele zomers geleden las ik, naar aanleiding van een lezing van Bart Jan Spruyt, een boek dat veel indruk op me maakte. In de lezing “Staan we aan de vooravond van grote dingen?” (Spruyt, 2017) legt de historicus een link tussen de belangstelling van het negentiende eeuwse Réveil voor de ontwikkelingen in het toenmalige Palestina enerzijds en een toen recent en spraakmakend boek van de Israëlische journalist Ari Shavit anderzijds. Na 7 oktober jongstleden besloot ik het boek Mijn beloofde land van Ari Shavit te herlezen.

Persoonlijke verhalen

Het boek beschrijft in zeventien hoofdstukken de geschiedenis van Palestina / Israël van 1897 tot 2013. Dat doet Shavit door ons een kijkje te geven in de levens van verschillende mensen die een rol hadden in de geschiedenis van het land. Ze hebben allemaal op hun manier bijgedragen aan het land zoals het nu is. Elk van de personages heeft zijn eigen overtuiging en zijn eigen ideeën over wat het beste zou zijn voor Israël. In sommige hoofdstukken zien we ook de standpunten van de schrijver, maar die worden nergens dominant. Shavits stijl is er één van nieuwsgierigheid naar en respect voor de mensen die hij interviewt en bestudeert. Als lezer maak je op een nieuwe en unieke manier kennis met het land Israël en haar geschiedenis.

Dreiging

In het hoofdstuk Masada – 1942 ontmoeten we Shmaryahu Gutman, een man die gegrepen is door de gebeurtenissen in de burcht Masada in het jaar 73 na Christus. Hij besluit de Masada te beklimmen met een groep sterke leiders uit de jeugdbeweging om hen te harden. Zo wil hij hen vastberaden maken zich te verzetten tegen invloeden die het Jodendom en het zionisme bedreigen. Gutman weet in de zomer van 1942 heel goed dat er een pogrom van ongekende omvang gaande is in Europa. Hij weet ook dat de grootmoefti van Jeruzalem goede banden heeft met Adolf Hitler en dat Rommel grote successen boekt in Afrika. Hij beseft dat het zionisme niet langer alleen een landbouwbeweging kan zijn; het moet een beweging worden van verzet tegen hen die Joden willen vernietigen. Wat opvalt in dit hoofdstuk, is dat door de hoofdrolspelers heel duidelijk gezien wordt dat het volk alleen staat in de wereld. Men is zich er terdege van bewust dat de stichting van een eigen staat in Israël niet optioneel, maar cruciaal is voor het voortbestaan van het Joodse volk.

Lydda – 1948 is een moeilijk hoofdstuk om te lezen. Shavit schetst een haast idyllisch plaatje van de Lydda-vallei, waar een zionistisch jeugddorp en een Arabische gemeenschap in harmonie naast elkaar bestaan. De Joodse staat wordt echter bedreigd en een Arabische stad middenin Joods land wordt gezien als een veiligheidsrisico. Shavit is daar duidelijk over, maar beschrijft ook de vernedering van de Arabische bevolking die met grote haast moet vertrekken. Het is afschuwelijk om te lezen hoe bejaarden en moeders met pasgeboren baby’s vluchten in de moordende zomerhitte. We lezen hoe soldaten het oorlogsrecht schenden en hoe misverstanden tussen officieren leiden tot doden en gewonden in deze mooie Arabische stad. In dit hoofdstuk komen we opnieuw Shmaryahu Gutman tegen. Hij wordt de militaire gouverneur van Lydda en in die rol onderhandelt hij met de Arabische autoriteiten. Deze smeken hem om de Arabische mannen die gevangen zitten in de Grote Moskee van Lydda niet te behandelen zoals zij de Joden zouden hebben behandeld als de situatie andersom was geweest. Dit is tekenend voor de recente geschiedenis van Israël: Israël vecht vóór het land, maar het Arabische gevecht is een gevecht tégen Joden.

Ongemak

De schrijver heeft het er moeilijk mee dat hij onderdeel is van een bezettende macht. Dat ongemak beschrijft hij treffend in Gaza-strand – 1991. Ook in het hoofdstuk Nederzettingen – 1975 is Shavit, die bekendstaat als een linkse journalist, niet bang om zijn mening over de nederzettingen te laten blijken. Maar hij is nieuwsgierig naar de mensen die de kolonistenbeweging Gush Emunim hebben opgericht. Wat een verademing om zo’n journalist te lezen: hij is nieuwsgierig en wil begrijpen, ook wanneer het mensen betreft die er in politieke en morele zin heel andere denkbeelden op nahouden dan hij. Gush Emunim ontstond na de Jom Kippoeroorlog van 1973. Het land was gedesillusioneerd en de Arbeiderspartij van Golda Meïr stond met lege handen. Eén van de oprichters van de beweging, Yehuda Etzion “realiseerde zich dat er iets helemaal mis was, dat er iets wezenlijks verloren was gegaan. In de loop der jaren was Israël er spiritueel op achteruitgegaan” (Shavit, p. 237). De nederzettingenbeweging is een religieus-zionistische beweging. Men voelde zich verraden doordat Israël de Sinaïwoestijn aan Egypte had teruggegeven en men wilde voorkomen dat dit ook met Samaria (de Westbank) zou gebeuren. In dit gebied heeft zich immers een belangrijk deel van de Bijbelse geschiedenis afgespeeld. Shavit vindt dat de nederzettingen Israël in een onmogelijke impasse hebben gebracht. De religieus-zionisten geloven dat ze handelen ten dienste van Israël en ze hopen op en verwachten Gods redding.

Toekomstverwachting

Dat laatste brengt ons terug bij het Réveil. De mannen van het Réveil zagen dat Israël een zeer belangrijke plek inneemt in de wereldgeschiedenis en dat het voor de Kerk noodzakelijk is om Israël haar plek te gunnen. Ik sluit af met een citaat van Isaäc da Costa:“Hebben de Gemeenten des Heeren uit de volken, hoe gezegend en bevoorrecht ook sedert achttien eeuwen, evenwel ten allen tijde niet eene ledigheid en onvolkomenheid ondervonden, het gevolg der afwezigheid van het oudste volk in het gezin van den Koning der natiën?” (Da Costa, 1855).

In dit artikel heb ik slechts vier van de zeventien hoofdstukken uit Mijn beloofde land kort besproken. Het complete boek geeft een beeld van een jonge natie die van buitenaf en van binnenuit bedreigd wordt. Shavit signaleert zeven dreigingscirkels die Israël omsluiten. Hij noemt bedreigingen van buitenaf, zoals de islamitische en de Palestijnse dreiging, maar ook gevaar van binnenuit, zoals een afbrokkelende Israëlische identiteit. Tegelijkertijd spat de kracht en de creativiteit van dit volk van de pagina’s. Voor wie zich niet alleen met het laatste nieuws wil bezighouden, maar ook meer kennis wil opdoen over de recente geschiedenis van Israël, is het boek Mijn beloofde land zeer aan te bevelen.

Nog meer lezen over Israël? In een artikel uit 2017 op deze website bespreekt Jeroen Bol vier boeken over de geschiedenis van Israël. Onder meer het boek Israel, a Concise History of a Nation Reborn van Daniel Gordis. Gordis beschrijft dezelfde periode in de Israëlische geschiedenis als Mijn beloofde land van Ari Shavit doet.

Literatuur:

Da Costa, I. (1855).Vijf en twintig stellingen over de nationale wederoprichting van Israel en de wederkomst van den Heer Jezus Christus in heerlijkheid.

Shavit, A. (2013). Mijn beloofde land: De triomf en tragedie van Israël. Spectrum.

Spruyt, B. J. (2017, February 21). Staan we aan de vooravond van grote dingen? (Christenen voor Israël, Ed.). https://youtu.be/2tjZ0eg2fqo?si=-DJdgIoOG1IiEz7U

Over YachadBeYeshua

Yachad BeYeshua is een wereldwijde fellowship van Joden die Jezus belijden als Messias. Yachad BeYeshua staat voor ‘Een in Jezus’. De fellowship ging in 2020 van start. Mark Kinzer is een van de initiatiefnemers en oprichters van deze bijzondere nieuwe beweging. De missie van Yachad BeYeshua is Joden uit allerlei kerkelijke en niet-kerkelijke richtingen die in Jezus geloven een platform te bieden waar ze elkaar kunnen ontmoeten, bemoedigen, aanscherpen en verrijken.
Je vindt er messiaanse joden, katholieke joden, evangelicale joden, protestantse joden, joden die een synagoge bezoeken, anglicaanse joden en grieks-orthodoxe joden. Wat hen verbindt is hun geloof in Jezus en het blijvende belang dat zij hechten aan hun joodse identiteit.
Joden die in Jezus geloven worstelen nogal eens met existentiële eenzaamheid. In de kerken voelen ze zich vaak niet begrepen. In synagoges worden ze eveneens vaak gezien als een vreemde eend in de bijt. Zo vallen ze helaas vaak tussen wal en schip. Yachad BeYeshua voorziet dan ook in een duidelijke behoefte. De organisatie weet zich nauw verbonden met hun eigen volk, Israël en met de christenen uit de volken, de kerk. Men organiseert boeiende webinars.
Neem beslist een kijkje op hun boeiende website www.yachad-beyeshua.org

Boeken door Mark S. Kinzer

Postmissionary Messianic Judaism: Redefining Christian Engagement with the Jewish People, Mark S. Kinzer, Brazos Press, 2005

Israel’s Messiah and the People of God: a Vision for Messianic Jewish Covenant Fidelity, Mark S. Kinzer, Jennifer M. Rosner, editor, Cascade Books, 2011

Searching Her own Mystery: Nostra Aetate, the Jewish People, and the Identitity of the Church, Mark S. Kinzer, Cascade Books, 2015

Jerusalem Crucified, Jerusalem Risen: The Resurrected Messiah, the Jewish People, and the Land of Promise, Mark S. Kinzer, Cascade Books, 2018

Besorah: The Resurrectionof Jerusalem and the Healing of a Fractured Gospel, Mark S. Kinzer & Russell L. Resnik, Cascade Books, 2021

In 2023 verscheen een Festschrift ter gelegenheid van de 70^e verjaardag van Mark Kinzer. De feestbundel draagt de titel Covenant and the People of God: Essays in Honor of Mark S. Kinzer. Hij bevat 24 essays door vrienden en collega’s, onder wie uit Nederland Michael Mulder en Henk Bakker. De bundel is samengesteld door de redacteuren Jonathan Kaplan, Jennifer M. Rosner en David J. Rudolph.

Stones the Builders Rejected: The Jewish Jesus, His Jewish Disciples, and the Culmination of History, Mark S. Kinzer, edited and with an introduction by Jennifer M.Rosner, Cascade Books, 2024

What is Postmissionary Messianic Judaism?

And why it is such a promising and important new paradigma

In recent years, a new form of Messianic Judaism has emerged that has the potential to serve as a bridge between Jews and Christians. Giving voice to this movement, Mark Kinzer makes a case for nonsupersessionist Christianity. He argues that the election of Israel is irrevocable, that Messianic Jews should honor the covenantal obligations of Israel, and that rabbinic Judaism should be viewed as a movement employed by God to preserve the distinctive calling of the Jewish people. Though this book will be of interest to Jewish readers, it is written primarily for Christians who recognize the need for a constructive relationship to the Jewish people that neither denies the role of Jesus the Messiah nor diminishes the importance of God’s covenant with the Jews.

See for endorsements, reviews and responses https://www.markkinzer.com/pmj

Een uniek symposium in Wenen

‘Jezus- ook de Messias voor Israël? – De Messiaans Joodse beweging en Christendom in Dialoog’

Door: Jeroen Bol, voorzitter Jules Isaac Stichting

Voor dit artikel is gebruikgemaakt van het verslag van het symposium dat Dr. Evert van de Poll schreef in oktober 2022.

Van 11 juli tot 13 juli 2022 vond aan de Universiteit van Wenen een symposium plaats dat in het licht van 2000 jaar kerkgeschiedenis en joods-christelijke relaties uniek genoemd kan worden. Noem het gerust een novum. Het onderwerp van het symposium was ‘Jezus- ook de Messias voor Israël? – De Messiaans Joodse beweging en Christendom in Dialoog’.
Wat maakt dat dit symposium in het licht van 2000 jaar kerkgeschiedenis met recht een novum genoemd kan worden? Een ‘novum’ omdat hier iets nieuws plaats vond waar nooit eerder plaats voor was. Nooit eerder in de lange geschiedenis van de kerk was het belang en de plaats van het messiaans jodendom onderwerp van een officieel symposium. Een symposium waar zowel de kerk als een gerespecteerde universiteit nauw bij betrokken waren en openlijk hun naam aan verbonden. Een reeks van gerenommeerde rooms-katholieke en protestante hoogleraren en theologen uit Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, Oekraïne, Israël en Nederland werkten aan het symposium mee. Ze vertegenwoordigden een rijk scala aan geloofstradities katholiek, orthodox, luthers, gereformeerd, evangelisch, charismatisch. En ook vijf Jezus als Messias belijdende joodse theologen. Mark Kinzer was een van hen. Met name hun aanwezigheid en bijdragen maakten dit symposium tot een unicum.
Messiaanse joden, in Nederland vaak ‘Messias belijdende joden’ genoemd, zijn joden die belijden dat Jezus de Messias is, maar zonder dat ze hun Joodse identiteit prijsgeven. Ze zien hun jood zijn niet in strijd met hun geloof in Jezus. In die zin staan ze heel dicht bij de discipelen over wie we lezen in de eerste hoofdstukken van het boek Handelingen. Ook dat waren joden die geloofden dat Jezus de beloofde Messias is en gewoon jood bleven met alles dat daar bij hoort. Messiaanse joden noemen zichzelf meestal geen christen. Die titel achten ze voorbehouden aan gelovigen uit de volken zoals wij die tot geloof in Jezus zijn gekomen. Messiaanse joden zien zichzelf in de eerste plaats als deel uitmakend van het Joodse volk, en daarnaast ook van de kerk wereldwijd, het Lichaam van de Messias. Het aantal messiaanse joden is sinds eind vorige eeuw wereldwijd sterk toegenomen. Tragisch genoeg was in de kerk achttien eeuwen lang geen plaats voor joden die Jezus als Messias belijden met vasthouden van hun Joodse identiteit. Ze mochten er domweg niet zijn. Het symposium in Wenen brak openlijk met deze politiek. Voor het eerst in de geschiedenis vond nu een publieke gedachtewisseling plaats waarin de vraag centraal stond wat de terugkeer van het messiaans jodendom in onze dagen de kerk te zeggen heeft. En wat de implicaties hiervan zijn voor de christelijke theologie. En dit in de aanwezigheid van vijf messiaans joodse theologen die ieder zelf ook lezingen verzorgden. Er was sprake van volstrekte gelijkwaardigheid en wederzijdse erkenning tussen de christelijke en de messiaans joodse theologen. Nogmaals, een unicum in 2000 jaar kerkgeschiedenis. Lees meer