Ik zie, ik zie, wat jij niet ziet: Israël in het hart van de Kerk, Jezus in het hart van Israël

Door Jeroen Bol

Wie kent niet dat oude kinderspelletje waar je niets voor nodig hebt behalve ten minste een werkend oog: ‘Ik zie, ik zie wat jij niet ziet’. Ik heb geen idee of het tegenwoordig nog vaak gespeeld wordt maar wij deden het vroeger thuis regelmatig. Ik moest hier onlangs aan denken naar aanleiding van de titel en de ondertitel van het boek dat in maart verscheen, ‘Israël in het hart van de Kerk’. De ondertitel luidt ‘Jezus in het hart van Israël’. Het boek is een gezamenlijk uitgave van de Jules Isaac Stichting en Uitgeverij Scholten. Het bevat, naast meer, de vijf lezingen die de messiaans-joodse theoloog Dr. Mark S. Kinzer in het najaar van 2015 in Nederland gaf. De lezingen maakten destijds zo veel indruk dat we besloten dat ze in Nederlandse vertaling beschikbaar moesten komen. De titel en ondertitel zijn in nauw overleg met Mark Kinzer gekozen, ze raken de kern van zijn theologisch denken over Israël en de Kerk. Israël en de Kerk zijn volgens Kinzer in Jezus, de Messias van Israël, zo nauw met elkaar verbonden zijn dat je de metafoor van het hart met recht kunt gebruiken: ‘Israël in het hart van de Kerk’ . En Jezus, of Jesjoea, is volgens Kinzer zo nauw verbonden met het het Joodse volk van alle tijden dat je diezelfde metafoor ook op Israël kunt toepassen: ‘Jezus in het hart van Israël’. In de vier boeken die sinds 2005 van zijn hand verschenen zet hij de exegetische en theologische argumenten hiervoor op indrukwekkend zorgvuldige wijze uiteen.1 Het meest grondig doet Kinzer dit in zijn laatste in 2018 verschenen boek ‘Jerusalem Crucified, Jerusalem Risen’ The Resurrected Messiah, the Jewish People, and the Land of Promise.

Terug naar dat kinderspelletje ‘ik zie, ik zie, wat jij niet ziet’ . Onlangs realiseerde ik me voor het eerst dat de titel van het boek ‘Israël in het hart van de Kerk, Jezus in het hart van Israël’ precies dat uitdrukt wat de Kerk en de Synagoge eeuwenlang juist helemaal niet zagen. De Kerk zag zichzelf in de lijn van het vervangingsdenken als het nieuwe, het ‘geestelijk Israël’. De idee van ‘Israël in het hart van de Kerk’ slaat dan vanzelfsprekend nergens op. Want de Kerk is immers Israël. En het Jodendom associeerde Jezus uitsluitend met de Kerk, met Israël had de christelijke Jezus volgens het jodendom weinig tot niets van doen. Hij kon in de ogen van de Joden in ieder geval niet de Messias zijn. Dus ‘Jezus in het hart van Israël’ klinkt in veel Joodse oren nog steeds als een vreemde uitspraak waar men zich weinig bij kan voorstellen. Net zo klinkt ‘Israël in het hart van de Kerk’ nog steeds vreemd in het oor van menig christen.

Maar waarom dan deze titel gekozen? En hoe kan het dat juist deze titel de kern van het denken van de Messiaans-Joodse theoloog Mark Kinzer raakt? Dat heeft alles te maken met het gezichtspunt van waaruit Mark Kinzer naar de Schrift en naar de geschiedenis kijkt. Dat is het gezichtspunt van een Jood die Jezus als de Messias belijdt, of zoals hij zichzelf noemt: een ‘Messianic Jew’. Hij kijkt dus met de ogen van een Jood en met de ogen van iemand die Jezus, Jesjoea, als de Messias erkent. Dit gezichtspunt is in zekere zin allesbepalend. Natuurlijk komt hierbij dat Kinzer ook als een goed geïnformeerd theoloog naar Schrift en geschiedenis kijkt. Maar het eerstgenoemde, zijn ‘sitz im leben’ als Messiaanse Jood, die is doorslaggevend voor wat hij zegt te zien: ‘Israël in het hart van de Kerk’ en ‘Jezus in het hart van Israël’. Bij mijn weten is Mark Kinzer de eerste die deze twee concepten zo grondig en zo overtuigend exegetisch en theologisch heeft weten te onderbouwen. En ze met elkaar heeft weten te verbinden. Noem het gerust een ‘paradigmawisseling.’ Een paradigma staat voor het gezichtspunt van waaruit iemand de werkelijkheid beschouwt. Paradigma’s zijn per definitie enorm invloedrijk. Doorgaans ben je je helemaal niet bewust van het paradigma dat je kijk op de dingen bepaalt. Eeuwenlang heeft de Kerk bepaald hoe christenen tegen Israël horen aan te kijken, zonder ook maar enige twijfel aan haar standpunt dat de Kerk de plaats van Israël zou hebben ingenomen. En net zo stond het Joodse standpunt eeuwenlang onwrikbaar vast, en bepaalde het hoe je als Jood tegen de ‘Jezus van de christenen’ aankeek: deze kon onmogelijk de Messias van Israël zijn.

Het gezichtspunt van een theologisch grondig geïnformeerde messiaans-joodse theoloog was vele eeuwenlang een onmogelijkheid. Het kon eenvoudig niet bestaan omdat zowel in de Kerk als in het Jodendom geen enkele ruimte bestond om tegelijk Jood te zijn en Jezus als Messias te belijden. Het was een van de weinige dingen waarover Kerk en Synagoge het wél eens waren: je was of Jood of Christen. Beide identiteiten combineren, dat was onmogelijk. Pas sinds de 19e eeuw is dit langzaam gaan kantelen en vooral sinds de jaren zestig van de afgelopen eeuw is het aantal Messiaanse Joden sterk aan het toenemen. We leven intussen in een tijd dat de Kerk en de Synagoge niet meer de macht en mogelijkheid hebben om zoiets als Messiaans Jodendom effectief te verbieden. Er is ruimte voor iets nieuws dat eigenlijk heel oud is.

De Kerk begon ooit als een beweging van Joden die Jezus als de Messias beleden. Deze Joden schreven praktisch het hele Nieuwe Testament. Maar toen de Kerk in de tweede eeuw begon te leren dat zij nu het nieuwe Israël was, werden deze zelfde Joden binnen de Vroege Kerk door de niet-Joodse meerderheid steeds meer in de hoek gedrongen. Voor messiaans-joods leven bestond al vroeg in de geschiedenis van de Kerk geen ruimte meer. 2 We leven intussen in een andere tijd. Het messiaans-jodendom is zich in onze dagen steeds meer aan het profileren. Mark Kinzer is hier een goed voorbeeld van. Met zijn 68 jaar is hij intussen de mentor van een groeiende groep jongere messiaans-joodse theologen van wie er steeds meer promoveren en geleidelijk aan ook leerstoelen gaan bekleden. Het is zonder meer een heel bijzondere ontwikkeling die zich in onze dagen afspeelt. Zo verovert messiaans-jodendom langzamerhand haar plaats binnen de wereld van de theologie. Het recente debat dat Mark Kinzer 11 september 2019 had met de bekende Engelse theoloog N.T. (Tom) Wright is hier een treffend voorbeeld van. 3

Terug naar het boek ‘Israël in het hart van de Kerk’. Het is zonder meer fascinerend te zien hoe in deze vijf lezingen de puzzelstukken ineens in elkaar blijken te passen. De puzzel hoe Israël, Jezus en de Kerk zich nu eigenlijk tot elkaar verhouden in het licht van de Schrift. Was Jezus eeuwenlang degene die christendom en jodendom verdeelde, in Kinzers lezing van de Bijbel is Jezus juist degene die Kerk en Israël verbindt. Jezus is zowel de Messias-Koning van Israël en Hij is het Hoofd van zijn Lichaam, de Gemeente van Christus. De argumenten die deze messiaans-joodse theoloog hiervoor aandraagt zijn zonder meer indrukwekkend. Ik besluit dit korte artikel met twee aanbevelingen van Nederlandse theologen. De eerste komt van Arnold Huijgen, hoogleraar systematische theologie aan de Theologische Universiteit Apeldoorn: “Mark Kinzer biedt de hoogste kwaliteit die er te vinden is in de bezinning op de plaats van Israël en de kerk. Dit boek plaatst Israël terecht in het hart van de kerk. Christenen zijn Kinzer veel dank verschuldigd.” De tweede aanbeveling is van Dineke Houtman, bijzonder hoogleraar Jodendom en Joods-christelijke relaties aan de Protestantse Theologische Universiteit: “In een tijd waarin de discussie over de zogenoemde “onopgeefbare verbondenheid” weer oplaait is het belangrijk te blijven onderzoeken wat de Bijbel zegt over de relatie tussen Jodendom en christendom. Dit boek laat zien dat die relatie dieper gaat dan we lang geneigd waren te denken.”

 

1  Kinzer, Mark S., Postmissionary Messianic Judaism: Redefining Christian Engagement with the Jewish People, Brazos Press, Grand Rapids, Michigan, 2005.

Kinzer, Mark S., Jennifer M. Rosner, editor, Israel’s Messiah and the People of God: A Vision for Messianic Jewish Covenant Theology, Cascade Books, Eugene, Oregon, 2011.

Kinzer, Mark S., Searching Her Own Mystery: Nostra Aetate, the Jewish People, and the identity of the Church, Cascade Books, Eugene, Oregon, 2015.

Kinzer, Mark S., Jerusalem Crucified, Jerusalem Risen: The Resurrected Messiah, the Jewish People, and the Land of Promise, Cascade Books, Eugene, Oregon, 2018.

2  Zie hoofdstuk 7 in ‘Israël in het hart van de Kerk’ : ‘Twintig eeuwen Messiaans Jodendom in vogelvlucht’

3  Het volledige debat is te beluisteren op youtube: https://youtu.be/qIBt64m-Py4

 



Lezing: Voorstellen voor een nieuw canoniek verhaal bij Mark Kinzer – Daniël Drost

Of download één van de onderstaande luister- of leesbestanden (Klik rechts met muis en kies voor opslaan.)

Mp3: Download de derde lezing van de Themadag op 19-11-2016 in mp3-formaat.
Pdf: Download de derde lezing van de Themadag op 19-11-2016 in pdf-formaat.
Epub: Download de derde lezing van de Themadag op 19-11-2016 in epub-formaat.

In deze lezing gaat Daniël Drost aan de hand van het gedachtegoed van Mark Kinzer op zoek naar voorstellen voor een nieuw canoniek verhaal.


Lezing: Israel Ecclesiology – Dr. Mark Kinzer


Download de lezing “Israel Ecclesiology” van Mark Kinzer. (Klik rechts met muis en kies voor opslaan.)

Hierboven vindt u de tweede van de drie gastcolleges die Mark Kinzer 13 november 2015 gaf aan het Baptisten Seminarium te Amsterdam.
Van deze colleges zijn tevens uitstekende video opnamen gemaakt. Deze zijn te zien op www.baptisten.nl/seminarium/publicaties/video-s


Lezing: Israel Christology – Dr. Mark Kinzer


Download de lezing “Israel Christology” van Mark Kinzer. (Klik rechts met muis en kies voor opslaan.)

Hierboven vindt u de eerste van de drie gastcolleges die Mark Kinzer 13 november 2015 gaf aan het Baptisten Seminarium te Amsterdam.
Van deze colleges zijn tevens uitstekende video opnamen gemaakt. Deze zijn te zien op www.baptisten.nl/seminarium/publicaties/video-s


Nostra Aetate en de reparatie van de theologie

Israël en het zelfverstaan van de kerk

Door J. Bol

In twee eerdere artikelen heb ik dit jaar stilgestaan bij de sleutelrol die Joden hebben gespeeld bij het tot stand komen van Nostra Aetate.1 Dat is niet zo maar, 2015 is een jubileumjaar. 28 oktober is het precies vijftig jaar geleden dat de Rooms Katholieke Kerk tijdens het Tweede Vaticaans Concilie met deze historische verklaring definitief afscheid nam van eeuwenoude anti-Joodse denkbeelden. Nostra Aetate is een beslissend keerpunt in de relatie Jodendom – Christendom van groot historisch gewicht. De verklaring moet gezien worden in de context van het brede spectrum van tal van kerkelijke verklaringen uit de jaren zestig, zeventig en tachtig van de vorige eeuw die ongeveer hetzelfde verwoordden. De ontstaansgeschiedenis van Nostra Aetate maakt deel uit van een bewustwordingsproces waarin veel kerkgenootschappen zich in die jaren bevonden. Wel kan gezegd worden dat de Rooms Katholieke Kerk in 1965 met deze verklaring voorop liep. In de vierde paragraaf van Nostra Aetate, die specifiek handelt over de relatie van de Kerk met het Jodendom, lezen we onder meer het volgende:

Lees meer