EN WAT IS ZIJN UNIEKE BIJDRAGE AAN EEN CHRISTELIJKE THEOLOGIE ZONDER VERVANGINGSDENKEN
Door Jeroen Bol
De Amerikaanse Jood Mark S. Kinzer (1952) behoort zonder meer tot de belangrijkste messiaans-joodse theologen van dit moment.1 Hij groeide op in een conservatief Joods gezin. In 1971 kwam hij tot geloof in Jezus, in Messiah Yeshua zoals hij zelf zegt. Hij was toen negentien jaar.
Van begin af aan stond voor Kinzer vast dat zijn nieuw gevonden geloof in Jezus de Messias geen breuk met zijn Jood zijn en met het jodendom betekende. Het bleek het begin van een fascinerende ontdekkingstocht waaraan hij de rest van zijn leven is gaan wijden: hoe tegelijk voluit jood te zijn én voluit gelovige in Jezus als de Messias van Israël en de Zoon van God. En, hoe maken joden die Jezus als Messias belijden tegelijk deel uit van de ecclesia, de gemeente van Christus én van het Joodse volk. De klassieke opvatting zowel van christelijke als van joodse zijde is dat dit niet tegelijk kan. Je bent óf jood, óf je bent christen.
Kinzer is tot een heel andere conclusie gekomen: het kan wel degelijk. Hij heeft er na verloop van jaren een nieuwe kijk op de ecclesiologie theologisch woorden aan weten te geven: ‘bilaterale ecclesiologie’. Bilaterale ecclesiologie staat voor een opvatting over het wezen van de Kerk die volgens mij als geen ander de diepe verbondenheid van Jezus, Israël en de Kerk recht doet en toelicht. Michael Mulder wijdde er in Theologia Reformata een artikel aan onder de titel ‘Een bipolaire ecclesiologie? Uitdaging aan de kerk door de messiaanse Joodse theoloog Mark S. Kinzer’. 2
Veenendaal 09/11/2015 spreker studiedag Jules Isaac Stichting, Mark Kinzer
© 2015 – Herman Stöver
In Kinzers visie op de kerk functioneert messiaans jodendom als een brug tussen het volk Israël en de kerk uit de volken. Een brug die beide werelden verbindt. Messiaans Jodendom heeft volgens hem de mogelijkheid om deze unieke brugfunctie te (gaan) vervullen, daar ze in zijn model tegelijk deel uitmaakt van het volk Israël en van de wereldwijde ecclesia. De concrete verwezenlijking van bilaterale ecclesiologie in kerkelijke praktijk is nog toekomstmuziek, weet Kinzer. Het is volgens hem uiteindelijk niet aan mensen om dit te realiseren. Kinzer is er diep van overtuigd dat God dit zelf mogelijk zal gaan maken en realiseren, het helen van de aloude breuk tussen kerk en jodendom. 3 Hij noemt deze breuk ergens het ‘oerschisma’, een schisma dat volgens Kinzer niet door God gewild is. Voor het helen van dit meest bepalende schisma binnen het volk van God ziet Kinzer een unieke en profetische rol weggelegd voor wat hij noemt Postmissionary Messianic Judaism. In het boek met de gelijknamige titel wordt duidelijk wat hij met die term bedoelt en geeft hij de exegetische, theologische en historische onderbouwing van het concept. Postmissionary Messianic Judaism is de onmisbare bouwsteen in zijn bilaterale ecclesiologie.
In Kinzers model van een ‘bilaterale ecclesiologie’ gaat Israël niet op in de kerk en de kerk gaat niet op in Israël. Binnen het ene volk van God blijft de jood jood en de niet-jood blijft niet-jood (heiden). Maar het is zeker ook geen tweewegenleer. Jood en niet-Jood zijn en blijven voor het heil volledig afhankelijk van Yeshua de Messias. Tegelijk maakt in Kinzers theologie ook de jood die de God van Israël belijdt maar Jezus (nog) niet belijdt als messias, voluit deel uit van het volk van God. Kinzer spreekt in dit verband over de verborgen werkzame aanwezigheid van Jezus in het jodendom door de eeuwen heen. Het moge duidelijk zijn dat deze gedachte haaks staat op het gangbare klassieke belijden van zowel de kerk als het jodendom. Dat maakt het natuurlijk tot een spannende theologische exercitie. Hier is ontegenzeggelijk sprake van een paradigmaverschuiving. Mark Kinzer ziet het getuigen van Jezus’ verborgen aanwezigheid in het jodendom onder zowel het Joodse volk als binnen de kerk, als een belangrijk onderdeel in de missie van het postmissionaire messiaanse jodendom.
Kinzers bilaterale ecclesiologie staat voor een visie op het wezen van de ecclesia waarin werkelijk en fundamenteel afscheid nemen van het vervangingsdenken een cruciaal leitmotiv is. Het eeuwenoude vervangingsdenken heeft volgens Kinzer grote schade aangericht, binnen de kerk en binnen het jodendom. Bovengenoemde paradigmaverschuiving ziet hij als een onmisbare bouwsteen om tot een nieuw theologisch model te komen dat het vervangingsdenken werkelijk achter zich weet te laten (post-supersessionist theologie).
In zijn grondleggende boek uit 2005 Postmissionary Messianic Judaism legt Kinzer zijn exegetische en theologische kaarten voor dit alles op tafel. In de inleiding schrijft hij het volgende: “Ondanks de titel gaat dit boek niet hoofdzakelijk over messiaans jodendom. Veeleer is het een boek over de ecclesia – de gemeenschap van hen die geloven in Jezus de Messias – en over de relatie van deze gemeenschap met het Joodse volk. Het is een boek over vervangingsdenken (‘supersessionism’) en over de ecclesiologische implicaties van de verwerping van het vervangingsdenken. (…) In de decennia sinds de Holocaust hebben veel christenen deze leer van vervangingsdenken verworpen. Maar het ziet ernaar uit dat weinigen hebben geleerd het Nieuwe Testament te lezen op een wijze die los is van vervangingsdenken. Het heeft er alle schijn van dat zelfs nog minder mensen over de ecclesiologische implicaties van hun nieuwe gezindheid hebben nagedacht.” 4 De ondertitel van het boek luidt dan ook niet voor niets: Redefining Christian Engagement with the Jewish People.
Postmissionary Messianic Judaism is een baanbrekend en indrukwekkend boek. Zo wordt het ook door veel theologen gezien. Het is wat mij betreft een van de belangrijkste boeken over de relatie Kerk-Israël die de afgelopen twintig jaar zijn verschenen. Kinzers voorstellen verdienen de volle aandacht van iedere theoloog die met Kerk en Israël bezig is.
De breed gerespecteerde Amerikaanse theoloog Richard J. Mouw (Fuller Theological Seminary) schreef in 2005 de volgende aanbeveling voor Postmissionary Messianic Judaism: “This is a breakthrough study for all who care about Jewish-Christian relationships. Mark Kinzer makes a convincing case for seeing those relationships in a state of schism that desperately needs to be healed. He also offers refreshing clarity for those of us who have not been able to decide until now how to approach the supersessionist issue.” 5
Mark Kinzer promoveerde in 1995 aan de Universiteit van Michigan met een proefschrift over Psalm 8. 6 In 2001 ontving hij zijn benoeming als rabbi voor de Union of Messianic Jewish Congregations (UMJC). Mark Kinzer woont in Ann Arbor, in Michigan, Verenigde Staten. Hij is emeritus rabbi van de Messiaans Joodse gemeente Zera Avraham aldaar. 7 Kinzer stichtte deze gemeente samen met anderen in 1993 en diende de gemeente als rabbi tot hij in 2018 met emeritaat ging. Kinzer is een productief theoloog. Van zijn hand verschenen de afgelopen twintig jaar zes boeken die de nodige aandacht hebben getrokken. In al deze boeken komt, telkens vanuit andere invalshoeken, de complexe eenheid van Kerk en Israël als het volk van God ter sprake. En de blijvende verscheidenheid van jood en heiden (niet-jood) binnen dit ene volk van God. Israël gaat niet op in de kerk en de gelovige heiden wordt geen jood. Het eerste in de reeks is Postmissionary Messianic Judaism’. Dit boek heeft intussen veel tongen losgemaakt. Het heeft veel bijval gekregen en ook (soms stevige) kritiek. Naast veel aandacht voor ecclesiologie neemt in Kinzers theologie ook de christologie een grote plaats in. In zijn latere werk komen ook de eschatologie en de landbelofte aan bod. 8
Kinzer is tevens inspirator voor een heel nieuwe generatie messiaans joodse theologen. Belangrijke namen in dit verband zijn Jennifer M. Rosner (PhD, Fuller Theological Seminary) 9 en David Rudolph (PhD, Cambridge University).10 De nog jonge beweging van Messiaans Jodendom begint langzaam maar zeker gehoor te vinden in de bredere theologische wereld. Van die doorbraak getuigt ook het in 2013 verschenen ‘Introduction to Messianic Judaism’.11 Deze boeiende bundel met dertien essays door messiaans-joodse theologen en vijftien essays van de hand van niet-Joodse christelijke theologen getuigt van groeiende erkenning en samenwerking. En in Nederland getuigde het zomernummer 2015 van Soteria, kwartaalblad voor evangelische theologische bezinning, ook van groeiende interesse voor de messiaans joodse theologische stemmen. Een deel van dit nummer was gewijd aan de theologie van Mark Kinzer.
Een bijzondere doorbraak was het driedaags symposium in de zomer van 2022 aan de Universiteit van Wenen onder het beschermheerschap van aartsbisschop kardinaal Schönborn. De titel van het symposium was ‘Jesus – also the Messiah for Israel? Messianic Jewish Movement and Christianity in Dialogue’. Nooit eerder in de lange geschiedenis van de kerk was messiaans jodendom en messiaans-joodse theologie onderwerp van een symposium van dit statuur. Een symposium waar zowel de kerk als een gerespecteerde universiteit nauw bij betrokken waren en openlijk hun naam aan verbonden. Een hele reeks van met name rooms-katholieke en protestante hoogleraren en theologen uit Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, Oekraïne, Israël en Nederland werkten aan het symposium mee. Zij vertegenwoordigen een rijk scala aan geloofstradities: rooms-katholiek, orthodox, luthers, gereformeerd, evangelisch, charismatisch. En dan ook dus vijf messiaans-joodse theologen. Mark Kinzer was een van hen. Met name hun aanwezigheid en hun bijdragen maakten dit symposium tot een unieke gebeurtenis. Voor allen die het bijwoonden was het een onvergetelijke belevenis. 12 Alle referaten en de reacties erop zijn in een Duitstalige uitgave in boekvorm verschenen bij uitgeverij Herder. 13 De uitgave bevat twee bijdragen van Kinzer zelf. Later dit jaar (2024) verschijnt de Engelstalige editie.
Vermeldenswaard is ook het debat dat Mark Kinzer en N.T. (Tom) Wright op 19 september 2019 met elkaar hadden aan Samford University in Alabama. Het bijna twee uur durende debat had als onderwerp A dialogue on the meaning of Israel en is in zijn geheel terug te kijken. 14 Kinzer heeft een bijzondere relatie met Tom Wright. Enerzijds heeft hij grote bewondering voor Wright. Bepaalde concepten uit Wrights theologie, met name die over Jezus als ‘one man Israel’ zijn heel belangrijk voor Kinzer geweest in de ontwikkeling van zijn eigen theologisch denken. Anderzijds beticht hij Wright ervan toch een vorm van vervangingsdenken aan te hangen, iets wat Wright zelf in alle toonaarden ontkent. Kinzer gaf over deze kwestie twee lezingen tijdens een studiedag die de Jules Isaac Stichting belegde in 2018. Ook deze lezingen zijn geheel terug te kijken. 15
Zoals gezegd is Kinzer ervan overtuigd dat de diepe breuk tussen het jodendom en het christendom en de heel tragische en pijnlijke geschiedenis die daar eeuwenlang op volgde, niet door God gewild is. Hij ziet het eeuwenoude conflict tussen christendom en jodendom als een schisma dat ooit geheeld zal gaan worden. Kinzer ziet het vervangingsdenken dientengevolge dan ook als een ernstige dwaling. Onze tijd is uniek in die zin dat voor het eerst in de geschiedenis van de kerk veel kerkgenootschappen en christenen begonnen zijn afstand te nemen van het vervangingsdenken. De enorme schok die de Holocaust teweeg heeft gebracht heeft hier een grote rol in gespeeld.
Binnen Kinzers theologie blijft het verbond van God met het volk Israël recht overeind staan. Tegelijk belijdt hij Jezus als de Messias van Israël en als de Zoon van God. Hij ziet het sterven van Jezus en zijn opstanding als cruciaal belangrijk voor zowel de kerk als voor Israël, voor de Jood en voor de Griek. Was Jezus eeuwenlang degene die christendom en Jodendom verdeelde, in de theologie van Mark Kinzer is Jezus juist degene die Kerk en Israël verbindt. Hij ziet Jezus zowel in het hart van de Kerk als in het hart van het Jodendom. De zorgvuldige wijze waarop hij dit exegetisch en theologisch in zijn boeken onderbouwt is tegelijk indrukwekkend en fascinerend. Keer op keer blijkt hoe grondig hij thuis is in zowel de christelijke als de joodse theologische traditie.
Mark Kinzer is niet alleen een denker, hij is ook een man van actie, en een bruggenbouwer. Hij heeft aan de wieg gestaan van diverse belangrijke initiatieven om de jonge messiaans-joodse beweging te versterken en op een hoger theologisch plan te brengen. Zo was hij medeoprichter en rector (en nu senior onderzoeker) van het Messianic Jewish Theological Institute (MJTI) in Los Angeles. Kinzer maakt sinds 1996 ook deel uit van het Theologisch Comité van de Union of Messianic Jewish Congregations (UMJC), een overkoepelend orgaan van samenwerkende messiaans-joodse gemeenten. Hij is ook een van de stichters van Hashivenu, een platform van messiaans-joodse leiders dat zich ten doel stelt de messiaans-joodse gemeenschap theologisch te versterken en verrijken, en zo de hele gemeenschap op een hoger plan te brengen. 16
Heel bijzonder is ook dat Kinzer vanaf het jaar 2000, samen met een aantal andere messiaans joodse theologen, twintig jaar lang een sleutelrol heeft vervuld in een diepgaande theologische dialoog met vooraanstaande rooms-katholieke theologen. Jaarlijks kwam de groep een aantal dagen samen, om en om in Rome en Jeruzalem. In 2015 verscheen zijn boek ‘Searching Her Own Mystery; Nostra Aetate, the Jewish People and the Identity of the Church‘. Dit boek is een vrucht van deze dialoog. Kinzer investeert eveneens in het bouwen van bruggen naar de bredere orthodoxe Joodse gemeenschap. Ook daar hoopt hij erkenning te krijgen voor het Messiaans Jodendom. Juist omdat hij het rabbinale Jodendom volstrekt serieus neemt, vindt hij ook hier langzaam in toenemende mate gehoor. Dit laatste blijkt met name uit Kinzers standpunt dat iedere Jood in het kader van het verbond dat Israël met God heeft, gehouden is om op een of andere wijze de Thora te onderhouden. Dus ook de Messiaanse Joden. Dit principieel Joodse standpunt wekt vertrouwen en opent langzamerhand deuren in de bredere Joodse wereld. Joden die in Jezus geloven zijn binnen de Joodse gemeenschap eeuwenlang als verraders en afvalligen gezien. Dat hier nu openingen beginnen te ontstaan, ook al is het nog maar op kleine schaal, is zonder meer een bijzondere nieuwe ontwikkeling.
En dan werkt Kinzer ook nog aan het bouwen van bruggen binnen de messiaans-joodse beweging zelf, een beweging die jong, heel divers en nog volop in ontwikkeling is. 17 Hiervoor richtte hij in 2010 samen met anderen de Helsinki Consultation op. Jaarlijks ontmoetten sinds 2010 Messiaanse Joden die tot messiaans-joodse gemeenten behoren, en Joodse gelovigen die deel blijven uitmaken van Rooms-katholieke, Protestantse en Orthodoxe kerken elkaar. Met als doel diepgaand met elkaar in gesprek te gaan, van elkaar te leren en elkaar te versterken. De neerslag van die beraadslagingen is te vinden op de website van de Helsinki Consultation. 18 In 2019 leidde dit tot de oprichting van een nieuw mondiaal platform voor joden die Jezus als Messias belijden en blijvend belang hechten aan hun joodse identiteit. De naam van dit platform dat in 2020 daadwerkelijk van start ging luidt Yachad BeYeshua wat staat voor ‘Een in Jezus’. 19
De betekenis van Mark Kinzer voor de voortgaande bezinning op de relatie Kerk en Israël en op al de vragen die daaraan vastzitten, kan moeilijk overschat worden. Prof. dr. Henk Bakker (VU) besloot zijn artikel over Mark Kinzer in 2015 in Soteria dan ook niet voor niets met de volgende woorden: “Zijn boodschap kan en mag niet aan de Nederlandse kerk voorbijgaan. Als pastor, profeet en wetenschapper is Kinzer de ideale belichaming van een van de meest nijpende vraagstukken die op de agenda van de kerk drukt. Ik zeg daarom: Luister aandachtig naar hem en ga de discussie aan. 20
Op deze website zijn diverse lezingen van Mark Kinzer te beluisteren. Op zijn eigen website www.markkinzer.com vind je er nog veel meer. En natuurlijk bevelen we wie dieper wil duiken in het denken van deze unieke theoloog Mark Kinzers boeken aan.
Bibliografie
Postmissionary Messianic Judaism; Redefining Christian Engagement with the Jewish People, Mark S. Kinzer, Brazos Press, 2005
Israel’s Messiah and the People of God: a Vision for Messianic Jewish Covenant Fidelity, Mark S. Kinzer, Jennifer M. Rosner, editor, Cascade Books, Imprint of Wipf and Stock, 2011
Mark S. Kinzer en zijn bilaterale kerkvisie, Henk Bakker; Een bilaterale kerk van christenen uit de joden en uit de heidenen: Interview met Mark S. Kinzer, Jeroen Bol, Soteria, Kwartaalblad voor evangelische theologische bezinning. Themanummer: een nieuw canoniek verhaal, 32e jaargang, nummer 2, 2015
Searching Her Own Mystery: Nostra Aetate, the Jewish People, and the Identitity of the Church, Mark S. Kinzer, Cascade Books, Imprint of Wipf and Stock, 2015
Jerusalem Crucified, Jerusalem Risen: The Resurrected Messiah, the Jewish People, and the Land of Promise, Mark S. Kinzer, Cascade Books, Imprint of Wipf and Stock, 2018
Israël in het Hart van de Kerk: Jezus in het Hart van Israël, Mark S.Kinzer, Jeroen Bol vertaling en redactie, Scholten Uitgeverij B.V. , 2020
Besorah; The Resurrection of Jerusalem and the Healing of a Fractured Gospel, Mark S.Kinzer & Russell Resnik, Cascade Books, Imprint of Wipf and Stock, 2021
Stones the Builders Rejected: The Jewish Jesus. His Jewish Disciples, and the Culmination of History, Mark S. Kinzer, Cascade Books, Imprint of Wipf and Stock, 2024
Introduction to Messianic Judaism: Its Ecclesial Context and Biblical Foundations, David Rudolph & Joel Willits general editors, Zondervan, 2013
Voetnoten
1 ‘Messiaans jodedom’ is de Nederlandse vertaling van ‘Messianic Judaism’. Messianic Judaism staat voor de beweging die eind jaren zestig van de vorige eeuw voortkwam uit de eerdere beweging van Hebrew Chistianity. Messianic Judaism onderscheidt zich van Hebrew Christianity in de nog grotere nadruk op de joodse identiteit. Zo legt Messianic Judaism een grotere nadruk op het onderhouden van de Thora als blijvende leefregel, ook voor joden die Jezus als Messias belijden.
2 ‘Een bipolaire ecclesiologie? Uitdaging aan de kerk door de messiaanse Joodse theoloog Mark S.Kinzer’, Theologia
Reformata 58/4 (dec. 2015), 399-403.
3 Kinzer, Postmissionary Messianic Judaism, 303-310
4 Kinzer, Postmissionary Messianic Judaism, 12, vertaling citaat door Jeroen Bol
5 Soteria, kwartaalblad voor evangelische theologische bezinning, 32e jaargang, nummer 2, 2015, pag.36
6 Aanbeveling op achterzijde van Postmissionary Messianic Judaism
7 ‘All things under his feet – Psalm 8 in the New Testament and in other Jewish Literature of late Antiquity’
8 www.czaa2.org is de website van de gemeente
9 Jerusalem Crucified, Jerusalem Risen: The Resurrected Messiah, the Jewish People, and the Land of Promise en Besorah; The Resurrection of Jerusalem and the Healing of a Fractured Gospel
10 Rosner, Healing the Schism: Barth Rosenzweig, and the New Jewish-Christian Encounter, Fortress Press, 2015
11 Rudolph, A Jew to The Jews: Jewish Contours of Pauline Flexibility in 1 Corinthians 9:19-23, Pickwick Publications, 2016
12 David Rudolph & Joel Willits general editors, Introduction to Messianic Judaism: Its Ecclesial Context and Biblical Foundations, Zondervan, 2013
13 Zie voor een verslag van het symposium julesisaacstichting.org/een-uniek-symposium-in-wenen/
14 ‘Jesus – der Messias Israels? Messianisches Judentum und christliche Theologie im Gespräch’, Herder , 2023
15 www.youtube.com/watch?v=qIBt64m-Py4
16 julesisaacstichting.org/our-videos-and-audios/
Copyright © Jules Isaac Stichting. Dit artikel mag gedownload en geprint worden voor persoonlijk gebruik. Er mag uit geciteerd worden met bronvermelding. De tekst mag niet elders worden gepubliceerd zonder schriftelijke toestemming van de Jules Isaac Stichting.