De Israël boycot in context

door J. Bol

De afgelopen maanden zijn Israël vrienden in Nederland en daarbuiten opgeschrikt door een naar het zich laat aanzien aan kracht winnende boycot beweging tegen de staat Israël. We kennen onderhand allemaal wel de namen van Nederlandse bedrijven die gemeend hebben hun investeringen in Israël, dan wel hun economische activiteiten daar te moeten beëindigen. Vitens Royal Haskoning en PGGM. En intussen is de BDS lobby in ons land bezig ook het ABP, het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds te pressen om haar investeringen in Israëlische banken te stop te zetten. In Nederland maakt kruisridder Dries van Agt zich o.a. sterk voor deze ‘rechtvaardige zaak ‘. Van Agt is al jaren goed voor een chronisch tentoongesteld staaltje van volstrekt eenzijdige morele verontwaardiging over het conflict tussen de staat Israël en de Palestijnse leiders. Voor wie het nog niet weet, BDS staat voor ‘Boycot, Deinvestment en Sanctions’. In gewoon Nederlands: ‘boycot, terugtrekken van investeringen en sancties’. De Engelse naam verraadt al dat dit geen Nederlands initiatief is. Maar waar komt het dan vandaan en wie zijn de drijvende krachten achter deze beweging? En waar staan ze voor?

Durban, de bakermat van de boycot

Het idee om de staat Israël middels een wereldwijd gedragen BDS campagne op de knieën te krijgen is geboren tijdens de intussen beruchte VN conferentie ‘World Conference Against Racism’ (‘ Mondiale Conferentie tegen Racisme’). Deze conferentie werd gehouden in 2001 in Durban, Zuid Afrika. Waarom berucht ? Gelijktijdig met deze conferentie hield de VN toen ook een tweede conferentie met hetzelfde thema. Daar namen niet minder dan 1500 NGO’s ( non gouvernementele organisaties) aan deel. Voor het oog van de wereldpers ontaardde deze conferenties ter bestrijding van racisme in een onbeschaamde anti Israël manifestatie die nauwelijks haar weerga kende in de geschiedenis van de Verenigde Naties. De hetze tegen de staat Israël nam zulke groteske proporties aan dat de delegatie van de Amerikaanse regering die onder leiding stond van Colin Powell, de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken van de V.S. , zich halverwege de conferentie gedwongen zag op te stappen. Om dezelfde reden hield ook de Israëlische delegatie het voor gezien. Exemplaren van de Protocollen van Zion, een van de meest notoire antisemitische smaadschriften ooit, werden vrijelijk verkocht op de conferentie. Op de conferentie van de 1500 NGO’s diende de Joodse delegatie een motie in waarin het ontkennen van de Holocaust en geweld tegen Joden betiteld werd als antisemitisme. De motie werd unaniem verworpen door 1500 aanwezige NGO’s. De enige die voor stemden waren de Joodse deelnemers. Leden van de Joodse delegatie aan de NGO conferentie voelden zich bij tijden zelfs persoonlijk bedreigd en werden van bepaalde discussies uitgesloten. Ten gevolge van bedreigingen was het gevoel van onveiligheid op gegeven moment zo sterk dat het Joodse Centrum in Durban tijdens de conferentie gesloten moest worden. Kort na het vertrek van de Amerikaanse en Joodse regeringsdelegatie stapten ook de Joodse deelnemers aan de NGO conferentie op. Wat een conferentie had moeten worden waar men zich zou buigen over de bestrijding van racisme en andere vormen van intolerantie en discriminatie, was ontaard in een anti Israël manifestatie op een schaal die de wereld nog nooit gezien had. Men moet bedenken dat dit alles zich nota bene afspeelde terwijl in Israël de tweede Intifada huis hield met de ene terreuraanslag op Israëlische burgers na de andere. Iedereen kent nog wel de beelden van opgeblazen bussen in Jeruzalem met vele doden.

Kerken doelwit

1500 NGO’s zetten in Durban een strategie in de steigers die tot doel had de legitimiteit van de Joodse staat Israël te ondermijnen. Men deed dat o.a. door Israël te betitelen als een ‘apartheidsregime’ en door op te roepen tot een ‘volledige en totale isolering van Israël als apartheidsstaat.’ Men verklaarde dit doel te willen bereiken middels het dwingend opleggen van sancties en embargo’s en de volledige beëindiging van alle banden ( diplomatieke, economische, sociale, hulp en militaire samenwerking en training) tussen all staten en Israël. Onder de aanwezige NGO’s waren ook 32 christelijke organisaties die diverse kerkgenootschappen vertegenwoordigden. Deze zouden de jaren daarop actief benaderd gaan worden om dit boycot programma actief te gaan steunen. Niet iedereen is daar op ingegaan, maar verscheidene duidelijk wel.

De BDS beweging heeft zich van begin aan sterk gemaakt om voet aan de grond te krijgen bij kerken en christelijke organisaties. De belangrijkste drijfveer is dat steun van kerken voor BDS deze boycot beweging een moreel imago verschaft. Wat is betere reclame dan dat kerken je het morele gelijk geven in je strijd tegen de staat Israël ? Tot nu toe zijn slechts heel weinig kerkgenootschappen overgegaan tot deelname aan de BDS campagne. Voorstanders halen meestal nog geen meerderheid in de stemmingen maar regelmatig is het aantal tegenstemmers nog maar nipt meer dan de tegenstemmers. Intussen gaat de lobby om kerkgenootschappen te winnen voor BDS onverminderd door.

Het beschamende succes van Sabeel

De langst bestaande en sterkste aanjager van deze lobby is het in Jeruzalem gevestigde ‘Oecumenisch Centrum voor Bevrijdings Theologie’ Sabeel. Het centrum is begin jaren ’90 van de vorige eeuw opgericht en maakt zich sterk voor de verbreiding en aanvaarding van wat men Palestijnse bevrijdingstheologie noemt. Oprichter en drijvende kracht is de theoloog Naim Ateek. Het gedachtegoed van Ateek en Sabeel is doortrokken van onvervalste ouderwetse vervangingstheologie. Met dat verschil dat de pijlen nu niet op de Joden als volk zijn gericht maar op de Joodse staat Israël. Het Zionisme en het lezen van de oudtestamentische profetieën, met name de landbelofte, als nog steeds van kracht zijnd voor het Joodse volk doet Ateek af als ketterij. De wijze waarop hij de demonisering van de Joodse staat op de Schrift meent te kunnen funderen is niets anders dan herhaling van de klassieke anti-Joodse argumentaties van de kerkvaders. Het is theologie waarvan zeer velen in de christelijke wereld na de Holocaust afstand zijn gaan nemen. Ateek en de zijnen blazen dit nu weer nieuw leven in maar de pijlen van klassieke anti-Joodse retoriek zijn nu gericht op de Joodse staat. Die moet verdwijnen want een Joodse staat vertegenwoordigt in Ateeks ogen het grootst denkbare onrecht en zou volkomen haaks staan op wat God wil. Het is ronduit verbijsterend dat Sabeel en Ateek ermee weg komen deze oude achterhaalde antijudaistische theologie weer van stal te halen en nu in stelling te brengen tegen de Joodse staat. Zij ondervinden hierbij verbijsterend genoeg nagenoeg geen tegenspraak van kerken die verbonden zijn met de Wereldraad van Kerken, waaronder de PKN in ons land. Het is zeer kwalijk dat een theoloog als Ateek zo’n groot en welwillend gehoor krijgt terwijl hij de meest verwerpelijke en theologisch volkomen onhoudbare ouderwetse vervangingstheologie te berde brengt. En dan nog wel in een van de meest rabiate vormen die men zich voor kan stellen. Blijkbaar kan er heel veel zolang men moreel verwerpelijke en theologisch onhoudbare theologie maar aan de man brengt in de context van Palestijns slachtofferschap.

Wereldwijde invloed

Sabeel heeft zich ontwikkeld tot een zeer invloedrijke aanjager van en supporter van de BDS beweging. Voor Naim Ateek werd in de loop der jaren in steeds meer westerse kerken de rode loper uitgelegd. Zo onderhoudt de PKN in ons land al een aantal jaren vriendschappelijke relaties met Naim Ateek en Sabeel. Het was in 2005, aan het eind van de vijf jaar durende Intifada die meer dan 1000 Israëlische slachtoffers had geëist, waaronder ruim 700 burgerslachtoffers ten gevolge van terreuraanslagen, dat Sabeel haar BDS campagne lanceerde. Sabeel is het medium bij uitstek dat de isolatie en boycot van de Joodse staat Israël promoot onder christenen wereldwijd. En daarbij krijgt ze helaas steeds meer voet aan de grond. Steevast wordt de kaart gespeeld van de ‘onderdrukkende koloniale apartheidspolitiek’ van de Joodse staat Israël en het verdrukte en ontrechte Palestijnse volk. Dat doet het altijd goed. Sluipenderwijs gaat dat verhaal er bij steeds meer mensen in. Zo timmert Sabeel via haar Amerikaanse afdeling FOSNA steeds meer aan de weg om voet aan de grond te krijgen bij Amerikaanse evangelicals. En dat schijnt momenteel in toenemende te lukken onder met name jongere evangelicals in de V.S. Een gevaarlijke ontwikkeling als die doorzet.

Sabeels toekomstvisie: Bye bye Israël

In 2009 zag een nieuw Palestijns initiatief het licht, de publicatie van het veelbesproken KAIROS document. Dit document is opgesteld door een aantal Palestijnse christelijke geestelijken waaronder ook Naim Ateek van Sabeel. Dit document dat in tal van talen is vertaald is net als Sabeels publicaties doortrokken van een volstrekt eenzijdige voorstelling van zaken inzake het conflict tussen Israël en de Palestijnen. Ook in dit invloedrijke document ligt al de schuld van het slepende conflict zoals te verwachten aan Israëlische zijde. De historie van het conflict wordt steevast zo weergegeven dat de Arabische aanvalsoorlogen en de herhaalde pogingen om Israël van de kaart te vegen buiten beeld worden gehouden. Het zelfde geldt voor het enorm om zich heen grijpende islamistische antisemitisme. Deze consequent doorgevoerde scheve voorstelling van zaken die gepaard gaat met opnieuw vervangingstheologie van het ergste soort zijn er helemaal op gericht om de legitimiteit van de Joodse staat Israël aan te vechten en de BDS campagne te stimuleren. Einddoel is het op de knieën krijgen van de Joodse staat en de omvorming naar een staat voor Joden en Palestijnen. Men is in de kringen van Sabeel en Kairos faliekant tegen het hele idee van een tweestatenoplossing. De Joodse staat moet volgens deze Palestijnse kerkleiders en theologen kost wat kost verdwijnen. Men beweert dan dat het voor zowel Joden als Palestijnen veel beter zal zijn om samen in harmonie en vrede in een democratische staat te leven. Of dit ooit in de praktijk zal kunnen werken schijnt men zich niet af te vragen. Ik denk dat dat er voor hen ook niet toe doet uiteindelijk. De huidige Joodse staat Israël ziet men als een bezettende, koloniale apartheidsstaat. Het bestaan van een Joodse staat is volgens Ateek c.s. Ook in volkomen tegenspraak met het Evangelie en volledig tegen Gods wil. Die staat moet zo ie zo verdwijnen. Je gelooft je ogen niet als je leest hoe Ateek dit alles vanuit de Schrift meent te onderbouwen.

Iedere kerk zal moeten kiezen

We kunnen concluderen dat de Palestijnse kerkleiders en theologen met de door hen in de jaren negentig geformuleerde Palestijnse bevrijdingstheologie de drijvende kracht zijn achter de BDS campagne tegen Israël. De recente boycot door Nederlandse bedrijven is niet los te zien van deze voortdurende lobby. Deze lobby zal onverminderd doorgaan en zij hebben op verschillende manieren de wind in de rug, waaronder de steun van veel linkse partijen en tal van moslim organisaties die Israël liever vandaag dan morgen zien verdwijnen.

De kerken wereldwijd zullen er op termijn niet aan ontkomen om een keuze te moeten maken. Laten ze zich op sleeptouw nemen door de anti Israël propaganda van de Palestijnse bevrijdingstheologie? Dan krijgen ze er het oude antijudaïstische vervangingsdenken bij cadeau. Willen ze dat en beseffen ze dat? Of is dat een compromis dat ze over zullen hebben voor de ‘goede zaak van recht voor verdrukte Palestijnen’?

Of erger nog, is men mogelijk wel gecharmeerd van een terugkeer naar oud vervangingsdenken, want dat voelt misschien toch wel weer heerlijk theologisch vertrouwd.

Of gaat de kerk principieel kiezen om door te gaan op de in de jaren zestig van de vorige eeuw ingeslagen weg om haar theologie te ontdoen van in de Holocaust uiteindelijk fataal gebleken anti-Joodse trekken en sentimenten? De tijd zal het leren. Maar ik ben voorlopig niet gerust op de uitkomst. Hoe dan ook, je grondig informeren is onmisbaar om de juiste keuzes te maken in deze tijd waarin alles zich wel lijkt toe te spitsen. Daartoe kan ik de volgende drie websites zeer bij u aanbevelen: www.bdsinthepews.org, www.ngo-monitor.org en www.youtube.com/user/PCIME/videos

Dit artikel verscheen eerder in Israël en de Kerk