Huidig Israël in de theologie van N.T. Wright

Door: Jeroen Bol

De Engelse anglicaanse theoloog Tom Wright is een van de belangrijkste nieuwtestamentici van dit moment. Hij geniet intussen ook in ons land grote bekendheid. Tot nu toe is in ons land nog maar weinig aandacht gegeven aan de plaats die Wright in zijn theologie aan Israël toekent. Tom Wright (1948) is in staat gebleken om zijn rijke theologische inzichten niet alleen voor collega theologen op papier te zetten, hij weet ze tevens voor een breed publiek toegankelijk te maken. Die combinatie, samen met zijn enorme kennis van de 20e eeuwse theologie, maakt hem tot een van de meest invloedrijke theologen van het moment. Tientallen boeken zijn intussen van zijn hand verschenen. In Nederland spreekt Wright met name de jongere generatie predikanten aan. Niet in het minst omdat hij cruciale elementen van het christelijke geloof zoals de goddelijke natuur van Jezus, Jezus’ opstanding en de betrouwbaarheid van het Oude en Nieuwe Testament met verve overeind houdt. Daarnaast slaagt Wright erin om de betekenis van het evangelie voor alle facetten van het leven op frisse en overtuigende wijze voor het voetlicht te brengen. Ook voor het maatschappelijk leven dus, denk onder meer aan politiek en economie. Tom Wright besteedt dus veel aandacht aan de relevantie van het evangelie voor het héle leven. Dat spreekt met name veel jongere predikanten en theologen aan. Het inspireert en helpt hen aan nieuwe argumenten om in het huidige gure klimaat van voortgaande secularisatie de onvervreemdbare blijvende geldigheid van het evangelie en de betrouwbaarheid ervan opnieuw fris te kunnen verwoorden. Dat is voorwaar geen geringe verdienste. In 2014 organiseerde de Confessionele Vereniging een druk bezochte predikantenconferentie met Tom Wright die in de christelijke pers veel aandacht trok.

Toch heeft Wright naast veel bewonderaars ook de nodige critici. De messiaans Joodse theoloog Mark Kinzer heeft groot respect voor het theologisch werk van Wright. Hij heeft veel waardering voor het feit dat Wright een centrale belangrijke plaats toekent aan de rol van Israël en aan de Joodse context van het evangelie. Maar tegelijk plaatst Kinzer stevige vraagtekens bij een aantal problematische aspecten van Wrights theologie aangaande Israël. Hierin staat Kinzer niet alleen. Diverse theologen van naam, onder wie de belangrijke nieuwtestamenticus Larry Hurtado, hebben grote vragen bij het feit dat in Wrights theologie geen ruimte overblijft voor een blijvende verbondstatus van het huidige Joodse volk. De Canadese theoloog Douglas Harink besteedt in zijn boek ‘Paul among the Postliberals’ ruime aandacht aan Wrights theologie over Israël. Harink beticht Wright zelfs van een vervangingsdenken van de meest radicale soort en draagt daar tal van argumenten voor aan. Een kritiek die Wright overigens ver van zich werpt. Volgens hem heeft Harink hem niet goed begrepen. Wright ontkent in alle toonaarden vervangingstheologie aan te hangen.

Waarop richt zich nu met name de kritiek van theologen als Kinzer, Hurtado en Harink? Tom Wright leert dat Israël van oudsher een tweevoudige missie ofwel roeping had: het licht van de wereld zijn en de wereld redden. In beide missies heeft Israël volgens Wright gefaald. Terecht plaatsen diverse critici van Wright een groot vraagteken bij Wrights uitgangspunt dat het redden van de wereld ooit tot de roeping van Israël zou hebben behoord. Het negatief kwalificerende woordje ‘falen’ hanteert Wright overigens met grote regelmaat voor het Joodse volk in Jezus’ dagen. Maar waar Israël faalde, daar slaagde Jezus, aldus Wright. Met Jezus, de Messias koning die als koning het volk Israël vertegenwoordigt en belichaamt, met Hem begint het nieuwe Israël, aldus Wright. Waar Israël faalde in haar missie, daar slaagt Jezus. Wright leert tevens dat in Christus letterlijk alles wat God bij monde van de profeten beloofd heeft volkomen is vervuld. In Christus is het nieuwe Israël is begonnen. Dat nieuwe Israël is de ecclesia, de kerk die bestaat uit bekeerde Joden en bekeerde heidenen, aldus Wright.

Net als Tom Wright hecht ook Mark Kinzer grote betekenis aan het gegeven dat Jezus als koning Messias van Israël het volk vertegenwoordigt en belichaamt. Kinzer spreekt herhaaldelijk zijn bewondering uit voor wat hij de Israël-Christologie van N.T. Wright noemt. En hij maakt er veelvuldig gebruik van in zijn eigen theologie aangaande Jezus en Israël. Maar waar Wright de conclusie trekt dat de rol van ‘falend Israël’ is uitgespeeld en Jezus slaagt waar Israel heeft gefaald, daar trekt Kinzer een heel andere conclusie. Ook in de Israël-Christologie van Kinzer is Jezus de Messias-koning van Israël die Israël vertegenwoordigt en belichaamt. Maar in Kinzers Israël-Christologie is het slagen van de Joodse Messias-koning in kruis en opstanding juist de garantie dat uiteindelijk gans Israël behouden zal worden. De lijdende Messias Koning Knecht neemt in zijn lijden en opstanding het volk Israël mee in zijn opstanding. De koning van Israël vertegenwoordigt als koning inderdaad het hele volk Israël. Denk in dit verband ook aan Hosea 6:1-3 ! Waar Wright bij Jezus een breuk ziet met etnisch Israël, is Jezus bij Kinzer juist de garantie voor het voortbestaan van etnisch Israël als verbondsvolk. Náást de ecclesia. En wie nu direct twee wegenleer roept moet toch echt de moeite nemen om Kinzers voortreffelijke boek ‘Postmissionary Messianic Judaism, Redefining Christian Engagement with the Jewish People’ een keer te lezen. Een boek dat iedereen zou moeten lezen. Ik denk niet dat het aangaat Kinzer van tweewegenleer te betichten.

Tom Wright maakt al decennia lang intensief studie van de apostel Paulus. In 2013 verscheen na diverse eerdere publicaties over de apostel het langverwachte magnum opus van Wright over Paulus, ‘Paul and the Faithfulness of God’. Met recht een ‘magnum opus’, de twee delen samen bevatten maar liefst 1658 pagina’s ! Wright heeft er zo’n twintig jaar aan gewerkt. Het is de meest uitgebreide studie over de apostel Paulus ooit geschreven. Deze zonder meer indrukwekkende studie bevat heel veel waardevols. Maar de theologie van Wright heeft ingrijpende consequenties voor het denken over de plaats van Israël in de heilsgeschiedenis. Zoals al eerder opgemerkt is het huidige Joodse volk volgens Wright niet anders dan de andere volken. Van een bijzondere verbondsstatus bij God is voor etnisch Israël, het huidige Joodse volk is sinds Jezus, geen sprake meer aldus Wright. Volgens hem is het nieuwe volk van God nu de ecclesia, bestaand uit bekeerde Joden en heidenen. In Wrights theologie is dan ook geen enkele plaats voor de blijvende geldigheid van de landbelofte. Alle beloften zijn volgens hem in Jezus al vervuld. Zelfs ook de landbelofte… Christenen die daar anders over denken zitten volgens Wright absoluut op een volkomen verkeerd spoor. Hij heeft dan ook geen geduld met zionisten en al helemaal niet met christen zionisten. En Joden die na Jezus nog steeds de Thora blijven onderhouden hebben volgens Wright ook niet begrepen dat God in Jezus iets heel nieuws heeft gedaan. Het onderscheid Jood niet Jood is volgens Wright sinds Jezus volkomen opgeheven. Wrights theologie aangaande Israël maakt een Joods-christelijke dialoog mijns inziens dan ook onmogelijk.

Sinds de Tweede Wereldoorlog hebben tal van theologen op grond van nieuwe exegeses van met name Romeinen 11 de conclusie getrokken dat de verbondstatus van het huidige Joodse volk ook sinds Jezus onverminderd van kracht is gebleven. De genadegaven de roeping Gods zijn onberouwelijk aldus Paulus in Rom.11:29. Wright geeft een andere exegese van Rom.11, een exegese waarin geen ruimte overblijft voor een blijvende verbondstatus van huidig Israël. Volgens Wright onderscheidt het huidige Joodse volk zich sinds de komst van Jezus namelijk in niets meer van bijvoorbeeld de Japanners, Tibetanen of Duitsers. Net als voor alle volken is er sinds Jezus ook voor Joden maar een weg tot God: geloof in het evangelie, aldus Wright. Anders dan bijna alle hedendaagse theologen leren, bedoelt Paulus volgens Wright met ‘gans Israël’ in Rom. 11:26 niet Israël, maar de kerk. Wright staat met die interpretatie van Rom. 11:26 nagenoeg alleen. Iets wat hij erkent maar wat hem niet tot andere gedachten brengt. Gans Israël is volgens Wright de kerk, het nieuwe Israël dat bestaat uit uit bekeerde Joden en heidenen.

Deze exegetische keuzes van Wright staan op gespannen voet staan met het nieuwe denken over Israël dat sinds de Holocaust binnen veel kerken zijn beslag heeft gekregen. Of heeft dat nieuwe denken misschien toch minder zijn beslag gekregen dan velen hopen? Die vraag bekruipt mij als ik zie hoe veel, met name jongere predikanten, Wright bejubelen zonder ook maar een enkele kanttekening te plaatsen bij de consequenties van Wrights theologie voor de status van het huidige Joodse volk bij God. Het bejubelen begrijp ik. Wright heeft gelovige predikanten inderdaad heel veel te bieden. Maar dat praktisch niemand van die jongere generatie predikanten en theologen wakker lijkt te liggen van de consequenties van Wrights theologie aangaande huidig Israël, dat verontrust mij. Want wie Wrights theologie aangaande het huidige Joodse volk onweersproken laat of zelfs onderschrijft, tast in feite het fundament aan dat ten grondslag ligt aan wat de kerkorde van de PKN sinds een aantal jaren leert: ‘dat de kerk onopgeefbaar verbonden is met het Joodse volk’. Niet met Tibetanen, met Japanners of Duitsers. Met Joden. Ik vraag me af of de vele bewonderaars van Wright dit wel beseffen.

Mark Kinzer legde onlangs de laatste hand aan een nieuw boek over de betekenis van kruis en opstanding van Jezus voor Israël en de Kerk. Daarin besteedt hij ruim aandacht aan wat hij de ‘Israël-Christologie’ bij N.T. Wright noemt. Het nieuwe boek van Kinzer zal naar verwachting eind 2018 verschijnen. Mark Kinzer is goed ingevoerd in de theologie van Wright. Hij is bij uitstek in staat om zowel de pluspunten als de schaduwzijden van Wrights theologie aangaande Israël voor het voetlicht te brengen. Mark Kinzer behoort tot de meest toonaangevende Messias belijdende Joodse theologen van dit moment. Tijdens de studiedag op 19 maart zal hij in twee lezingen een voorproefje geven van zijn rijke inzicht in Israël, Jezus en de Kerk. Ik kan niet wachten tot zijn nieuwe boek hierover uitkomt.

 


Beknopte bibliografie

  • Larry Hurtado, Israël and the People of God: Wright & Response https://larryhurtado.wordpress.com/2014/03/23/israel-and-the-people-of-god-wright-response/
  • Douglas Harink, Paul among the Postliberals, Brazos Press, 2003
  • N.T. Wright, Paul and the Faithfulness of God, Christian Origins and the Question of God, Parts I and II, Society for promoting Christian Theology, 2013
  • God and the Faithfulness of Paul, Christoph Heilig, Thomas Hewitt, and Michael F. Bird, Editors, Fortress Press, 2017
  • Mark S. Kinzer, Postmissionary Messianic Judaism, redefining Christian engagement with the Jewish People, Brazos Press, 2005
  • Mark S. Kinzer, Jennifer M.Rosner, editor, Israel’ s Messiah and the People of God, Cascade Books, 2011
  • Mark S. Kinzer, Searching Her Own Mystery, Nostra Aetate, the Jewish People and the Identity of the Church, Cascade Books, 2015
  • Jesus & The Restoration of Israel, a critical assessment of N.T. Wright’ s Jesus and the Victory of God, edited by Carey C. Newman, IVP Academic, 1999
  • Jesus, Paul and the People of God, a theological dialogue with N.T. Wright, edited by Nicholas Perrin and Richard B. Hays, IVP Academic, 2011
  • End of an Exile, a conversation with N.T. Wright, edited by James M. Scott, IVP Academic, 2017