Waar staat het woord ‘post-supersessionist’ voor?

In het Engels worden doorgaans twee termen gebruikt voor ‘vervangingstheologie’: ‘replacement theology’ en ‘supersessionism’. Het Engelse woord supersessionism is afgeleid van het Latijns woord ‘supersedere’ wat letterlijk ‘zitten op’ betekent maar ook de betekenis ‘superieur zijn aan’ kan hebben. Supersessionism drukt de gedachte uit dat de kerk op de plaats van Israël is gaan zitten en zich superieur acht aan Israël. De vervangingsgedachte dus. In de meer wetenschappelijke Engelstalige theologie is supersessionism doorgaans de gangbare term voor vervangingstheologie.

Lees meer


De heilige missie van Jules Isaac: Jezus en Israël onopgeefbaar verbonden

Dit artikel verscheen in 2015 in het juni nummer van Israël en de Kerk, een uitgave van Christenen voor Israël.

door J. Bol

Komend najaar 28 oktober is het exact vijftig jaar geleden dat de Rooms Katholieke Kerk met de verklaring Nostra Aetate geschiedenis schreef in haar relatie tot het Joodse volk. Deze historische gebeurtenis vond plaats tijdens het Tweede Vaticaans Concilie. Paus Johannes Paulus XXIII riep 25 januari 1959, voor velen volkomen onverwacht, dit concilie bijeen. Het was een persoonlijk initiatief van de nieuwe paus. Slechts weinigen hadden zoiets verwacht van voormalig kardinaal Angelo Roncalli. De Italiaan was nog maar kort tevoren, na het overlijden van Paus Pius XII, op 28 oktober 1958 door de vergadering van kardinalen tot paus was verkozen. Angelo Roncalli is dan al 77 jaar en wordt vanwege zijn leeftijd door velen als een tussenpaus gezien, iemand van wie geen opzienbare stappen verwacht hoefden te worden. Maar dat pakt heel anders uit.
Het Tweede Vaticaans Concilie ging na gedegen voorbereiding ruim drie jaar later op 11 oktober 1962 van start. Het zou iets meer dan drie jaar gaan duren. De verwachtingen zijn hoog gespannen. Het concilie staat regelmatig in de schijnwerpers van de internationale pers. Paus Johannes XXIII is zich bewust van de vele ingrijpende veranderingen in zijn dagen. Dit besef leeft bij veel van de kardinalen en bisschoppen, al zijn er ook conservatieve krachten die alles het liefst bij het oude willen laten. Het koloniale tijdperk loopt op zijn laatste benen, derde wereld landen worden in rap tempo zelfstandige staten. Europa heeft twee verwoestende wereldoorlogen achter de rug. Het hele continent moet na 1945 weer opgebouwd worden. Het zelfvertrouwen van de westerse cultuur heeft ernstige deuken opgelopen Het is ook de tijd waarin de moderne media hun vlucht beginnen te nemen. En waarin Oost en West elkaar met de dreiging van een allesvernietigende atoomoorlog in de houdgreep houden. De Sovjet Unie met haar communistische ideologie was een reële dreiging voor de Westerse wereld en de wereldkerk. De nieuwe paus acht het onontkoombaar dat de Rooms Katholieke Kerk zich grondig bezint over de vraag wat haar antwoord op dit alles moet zijn. De kerk moet ‘bij de tijd’ gebracht worden, ze kan niet gewoon op de oude voet doorgaan. Een bepaalde modernisering wordt onontkoombaar geacht. ‘Aggiornamento’ is het sleutelwoord. Een van de resultaten van het concilie is dat de mis, de rooms katholieke eredienst voortaan niet meer in het latijn maar in de landstalen gehouden zal gaan worden. Ook gaat de Bijbel een veel grotere rol spelen in liturgie, catechese en diaconie. Leken krijgen ruimte om een grotere rol te spelen in de parochies. De kerk wordt in plaats van een instituut nu veel meer als ‘volk van God’ gezien. Er komt openheid voor oecumene, de luiken gaan open naar Protestante en Orthodoxe kerken. Maar er was meer.

Lees meer


Bloed, zweet en tranen

De aanloop naar Nostra Aetate

Naar aanleiding van ‘From Enemy to Brother, the revolution in catholic teaching on the Jews 1933-1965, John Connelly, Harvard University Press, 2012

‘Van Vijand tot Broeder, de revolutie in de katholieke leer over de Joden 1933-1965, John Connelly, Harvard University Press, 2012 ( N.B. Er bestaat geen Nederlandse vertaling van dit boek, ik heb de titel slechts vertaald voor wie het Engels niet machtig is).

Door J. Bol

In 2012 verscheen een indrukwekkende en intussen al veelbesproken studie van de Amerikaanse historicus John Connelly. Het 376 pagina’s tellende boek is in tal van recensies in de V.S. geprezen als een baanbrekende studie die belangwekkende nieuwe feiten aan het licht brengt. Connelly deed voor het schrijven van dit boek maar liefst tien jaar onderzoek naar de ontstaansgeschiedenis van Nostra Aetate. Het boek is dan ook zeer gedocumenteerd, eindnoten, bibliografie en index beslaan samen maar liefst 73 pagina’s.

Lees meer


Het dubbele liefdesgebod in jodendom en christendom

Door J. Bol

Dit artikel is de vrucht van enkele jaren broeden op de plek van de liefde in de theologie. Het is de vrucht van een spannend en bij tijden ook lastig denkproces. Vrucht ook van een zoektocht naar antwoorden op dringende vragen. Een zoektocht die me veel gebracht heeft maar die zeker nog niet is afgerond. Zonder de liefde ben je met al je kennis volgens de apostel Paulus nog steeds niets. (1 Kor. 13) Kun je eigenlijk wel theologie bedrijven zonder de liefde?

Lees meer


Opwekking en liefde voor Israël

door J. Bol

De relatie van het christendom met het jodendom is vanaf de vroege kerk in de tweede eeuw tot de dag van vandaag altijd een gecompliceerde geweest. Dat gecompliceerde kent gelukkig gradaties. De periode van de tweede eeuw tot aan de reformatie was er een van nagenoeg universeel beleden vervangingsdenken en antijudaïstische theologie. En vooral vanaf de kruistochten, een van veelvuldig geweld tegen de in christelijk Europa levende Joden. Het valt historisch niet te ontkennen dat met name in de Middeleeuwen de Europese Joden regelmatig onnoemelijk zwaar onrecht is aangedaan, met name de moordpartijen tijdens de kruistochten en de Spaanse Inquisitie als wel het meest bekende voorbeeld hiervan. Dit stuk kerkgeschiedenis is in veel opzichten niet bepaald het meest verheffende geweest. Van iets als opwekking was slechts heel sporadisch hier en daar sprake. Er kwam begin 1500 uiteindelijk niet voor niets een Reformatie.

Lees meer


Israël zegenen

Preek Israëlzondag 7 oktober 2012

Door: J. Bol

LEZEN uit HSV: Genesis 12:1-7 en Efeze 1: 3-4

De Heere nu zei tegen Abram: Gaat uit uw land, uit uw familiekring en uit het huis van uw vader, naar het land dat Ik u wijzen zal. Ik zal u tot een groot volk maken, u zegenen en uw naam groot maken; en Ik zal u tot zegen zijn. Ik zal zegenen wie u zegenen, en wie u vervloekt zal Ik vervloeken; en in u zullen alle geslachten van de aardbodem gezegend worden. Toen ging Abram op weg, zoals de Heer tot hem gesproken had, en Lot ging met hem mee. Abram was vijfenzeventig jaar oud toen hij uit Haran vertrok.

Gezegend zij de God en Vader van onze Heer Jezus Christus, Die ons gezegend heeft met alle geestelijke zegen in de hemelse gewesten in Christus, omdat Hij ons voor de grondlegging van de wereld in Hem uitverkoren heeft, opdat wij heilig en smetteloos voor Hem zouden zijn in de liefde.

Lees meer


The God of Israel and christian theology – part two

The post-supersessionist proposals of R. Kendall Soulen

On Kendall Soulen’s book ‘The God of Israel and Christian Theology

By: J. Bol

In my first article about the book ‘The God of Israel and Christian Theology’ I discussed several of Kendall Soulen’s most important arguments for the theological untenability of replacement theology. The article ended with a discussion of the deeply radical influence of what Soulen calls the ‘canonical narrative’ and the structural nature of supersessionism connected closely to it. I refer the reader to my first article about Soulen’s book for his arguments and for his discussion of the central concept of ‘canonical narrative’ in Soulens analysis of the origin of replacement theology. The history of Israel and her relationship with God stood in the shadow of the Gospel from the very beginning in this ‘canonical narrative’, the basic concept of of the four highlights in salvation history as developed by the early second century church: Creation-Fall-Coming of Christ and the End. Soulen remarks in this respect: “As a result, God’s identity as the God of Israel and God’s history with the Jewish people become largely indecisive for the Christian conception of God.”(p.33).

Lees meer


The God of Israel and christian theology – part one

The post-supersessionist proposals of R. Kendall Soulen

On Kendall Soulen’s book ‘The God of Israel and Christian Theology

By: J. Bol

Somewhere in 2007 it became clear to me for the first time how seriously the history of Christendom is laden with anti-Judaism. Since then have the anti-Jewish theology of the early church, the anti-Jewish legislation since Emperor Constantine and the many massacres among the Jews since the crusades raised enormous questions in my mind. The most urgent one was how all this could be reconciled with the Gospel of forgiveness and brotherly love that has become so dear to me since many years. It is hopefully clear that they are irreconcilable. The history of the origin of replacement theology is inextricably linked to the anti-Judaism of the early church. And what are we to think of the reformed theology that has also been dear to me for a very long time? It became clear to me, after much study, that this tradition is also marked by replacement theology that goes back to the early church fathers Justin and Irenaeus – replacement theology that eventually got its definitive form under Augustine, the father of the fathers of the church.

Lees meer


Kan niet zonder, mag niet zonder

De onopgeefbare verbondenheid van Kerk en Israël

Lezing gehouden op de themadag George Whitefield Stichting 31 maart 2007:

dr. H.A. Bakker

‘Een bescheiden poging’

De woorden ‘Een bescheiden poging’ zijn een vertaling van de eerste woorden van een geschrift van Jonathan Edwards (1703-1758). In 1747 schreef deze late puritein zijn bekende traktaat An Humble Attempt1 waarin hij de christenheid in zijn dagen opriep om aanhoudend gezamenlijk in gebed te gaan en God te bidden om een opwekking. Ik wil me in geen enkel opzicht met Edwards vergelijken en noem mijn lezing daarom ‘Een bescheiden poging’ om feitelijk hetzelfde te zeggen: laten de christenen de handen ineenslaan en vervolgens ook vouwen om God te vragen met Zijn Geest op het wereldtoneel in te grijpen en daarbij in het bijzonder om te zien naar het joodse volk Israël. Met dit pleidooi bevinden we ons helemaal op het spoor van de apostel Paulus (in Romeinen 11: 25-27) en de theoloog van de opwekking Jonathan Edwards. Bijzonder is dat veel puriteinen in de zestiende en zeventiende eeuw al een Israëlvisie hadden en zich daarbij beriepen op grondleggende teksten bij Paulus2 zoals die zich nooit zo heeft ontwikkeld onder de continentale Lutheranen en Calvinisten. Edwards heeft zijn visie op het fenomeen opwekking en Israël uit de puriteinse traditie overgenomen en op zijn dagen toegesneden. Hij las uit de tekenen der tijden in zijn dagen af dat God de kerk aan het voorbereiden was op een grootschalig ingrijpen van boven. Hier en daar vonden in Europa en Amerika lokaal opwekkingen plaats. Was het niet tijd om God te vragen dieper in te grijpen en de kerk wereldwijd te bekrachtigen? Was het niet tijd dat dan ook het joodse volk (wat toen nog geen eigen land had) zich tot Jezus de Christus zou bekeren? De kerk zou dan aan het begin van een nieuw tijdperk staan en met buitengewone genade het evangelie wereldwijd verspreiden en verkondigen. Landen en volken overal ter wereld zouden tot Jezus komen. Pas als de grote oogst was binnen gehaald, waaronder ook de joodse meerderheid, dan pas zou Jezus’ wederkomst nabij zijn. Wat kunnen wij hieruit leren voor vandaag?

Lees meer


Leven en werken van John Owen – Een inleiding

Door J. Bol

De puritein John Owen is een van de belangrijkste theologen die Engeland ooit gekend heeft. Wanneer er iemand moet worden aangewezen als de held van dit boek, dan komt niemand daarvoor meer in aanmerking dan Owen. Zijn tijd kende vele theologen van zeer groot formaat, maar Owen stak met kop en schouders boven allen uit. C.H. Spurgeon noemde hem ‘de prins onder de godgeleerden’. Tegenwoordig kent bijna niemand hem en met die onwetendheid doen we onszelf in ernstige mate te kort.1

Met deze woorden begint J.I. Packer in zijn boek Among God’s Giants het hoofdstuk dat handelt over The spirituality of John Owen (“John Owen over het geestelijk leven”). Dit boek van Packer werd in 1991 in Engeland uitgeroepen tot het beste christelijke boek van het jaar. Het bevat in totaal twintig uitmuntende artikelen over de puriteinen en hun betekenis voor vandaag. Vier van de twintig hoofdstukken handelen over John Owen. Men kan Packer dus niet verwijten dat hij zich niet heeft ingespannen iets te doen aan de door hem gesignaleerde wijdverbreide onwetendheid met de belangrijkste theoloog onder de engelse puriteinen.

Lees meer